ҮЧҮГЭЙИЭН АЛААСПАР
Илин халлаан
Имин суунан,
Итии салгын түһүүтэ,
Күөх от хамсаан
Көмүс уунан
Күлүмүрдүү көстүүтэ
Үчүгэйиэн алааспар.
Хоту халлаан
Хоонньун сабан
Хойуу тыата үүммүтэ,
Арҕаа дабаан
Аанын аһан
Аартык суолун тэлбитэ
Үчүгэйиэн алааспар.
Күлүм охсон,
Күөнэх оонньоон,
Күөлэ күлэ сыппыта,
Хонук хонон,
Хоһоон хойдон
Хобо чуораан тарпыта
Үчүгэйиэн алааспар.
Ыып-чаап тыллаах
Ырыа чыычаах
Ылааҥыга дайыыта,
Ырыык-ыраах
Ыраас саҕах
Ылбаарыйан ылыыта
Үчүгэйиэн алааспар.
ТАПТЫЫР ЭБЭЭТ СҮРЭҔИМ
Күнү кытта күн буолбут
Күлүмүрдэс бэйэлээх,
Көстөөх сиртэн күл турбут
Күндү хайа дьирбиилээх
Таастаах Амма үрэҕин
Таптыыр эбээт сүрэҕим.
Алтан симэх ойуу түспүт
Арыы саһыл хонуулаах,
Иэҕэй-нуоҕай будьуруспут
Иэмэх талах тулалаах
Таастаах Амма үрэҕин
Таптыыр эбээт сүрэҕим.
Күүстээх сүүрээн көҥү түспүт
Күрүлгэннээх сүлбэлээх,
Күөх сайыҥҥа төгүрүспүт
Күндүл-мичил күөллэрдээх
Таастаах Амма үрэҕин
Таптыыр эбээт сүрэҕим.
Үөрэҕирбит, сайдыбыт
Үгүс-элбэх ыччаттаах,
Дьолу айан уһаммыт
Дьоһун-мааны дьоннордоох,
Таастаах Амма үрэҕин
Таптыыр эбээт сүрэҕим.
КҮӨРЭГЭЙДЭР ЫЛЛЫЫЛЛАР
Сирэм силик хонуу иэнин
Сиккиэринэн илгитэ,
Ибир хамсыыр сибэккини
Ийэ сиргэ чэлгитэ,
Күннээх үрдүк кырдалларга
Күөрэгэйдэр ыллыыллар.
Сэлэ үүммүт хатыҥ, тэтиҥ
Сэбирдэҕин тэлимнэтэ,
Илибириир-дьирибиниир
Ирбинньиги көтүтэ,
Күйгүөр тойугу түһэрэн
Күөрэгэйдэр ыллыыллар.
Уостан сүппэт уйгу күөххэ
Уруй-уйхал этэннэр,
Тунал маҥан үрдүккэ
Туйаарыһа көтөннөр,
Күйгүөрүнэн күөрэйэ
Күөрэгэйдэр ыллыыллар.
ТААТТАҔА
Талаҕа мускуллар
Тааттам күөх хонуута,
Сүрэхпэр кутуллар
Сүлбэтин долгуна,
Көрүлүүр ырыабын
Көччүтэн биэрэрдии,
Көмүстээх кынатын
Көтүтэн эрэр дии.
Утары хайыһар
Уҥуоргу тумуллар,
Буойуннуу туттунар
Бухатыыр курдуктар.
Аҥааттар алаастар,
Алардыыр чараҥнар
Тус-туспа ааттаахтар,
Тупсан да тураллар.
Суһуоҕун субуппут
Сул маҥан хатыҥа, –
Кыбыста туттубут
Кыыс оҕо ханыыта.
Ситэри тупсубут
Силигир тэтиҥэ,
Дьиктитик дугуйбут
Дьиибэлээх уол тэҥэ.
Үтүөкэн бу сиргэ
Үлэһит киһитэ:
«Барыахха мин дьиэбэр,
Баалаама дуу», – диэтэ.
Көрсүһэр дьолунан
Көһүннэ киэҥ хоһо,
Уоскуйа дуоһуйан
Утуйдум хоноһо.
Талаҕа мускуллар
Таатта чээл хонуута,
Сүрэхпэр кутуллар
Сүлбэтин долгуна.
Көрүлүүр ырыабын
Көччүтэн биэрэрдии,
Көмүстээх кынатын
Көтүтэн эрэр дии.
КЭРИЭС
САССР народнай поэта Семен Петрович Данилов
сырдык кэриэһигэр
Үчүгэйиэн Сэргэлээххэ
Үгүстүк мин тиийэрим,
Ахтар дьоммор – Сэмэннээххэ
Анаан күнүс киирэрим,
«Дорообонон» күндүлэһэн,
Доҕордуу кэпсэтэрэ,
Онтон Сэмэн миигин сиэтэн,
Олбуоругар илдьэрэ.
Олбуор тула олордубут
Отун-маһын сөҕөрүм,
Ырыа чыычаах тойук туойбут
Ырай тыатын көрөрүм.
«Дьиэрэҥкэйин ырыаларын»
Дьиктиргиирим, таптыырым,
«Манчаарытын маҥан атын»
Махтанаммын хайгыырым.
Табаарыстан үчүгэйин
Таба көрөр буолара,
Арай Сэмэн тус бэйэтин
Арбанартан куотара.
Салайааччы ордук сэргиир
Санаата элбэх буолуо.
Кэрэ киһи Сэмэн ирдиир
Кэриэс тылын умнуом дуо?
«Оҕолорго суруйуунан
Ордук үлэлээ, – диирэ.
«Ийэ айылҕа тылынан
Истиҥник туой эн», – диирэ.
Күндүл Эбэ тыаларынан
Күһүн Сэмэн биһиги,
Куобаҕы сыыһыа суох буолан,
Куотуһарбыт баара дии.
Түргэнин ньии тыыннаах сылдьар
Хаарыан доҕор өлбүтэ,
Түннүгүнэн элэс гынар
Хараҥаччы кэриэтэ.
Сүрэхтэргэ алаас ахсын
Сүппэт Сэмэн мөссүөнэ,
Ырыаларын ымыы тылын
Ыллыыр бар дьон, күн сирэ.
Алексей Бродников
Чолбон. – 2007. – №2