(Хоһоон бөлөҕө)
1.
Хаһан эрэ
Улуу Или олохтообут
Саха кута умнубатах.
Ол кэмтэн илдьит туппут
Дойдуһа Дархан тусаһата.
Бөлүөх хааны бобо тутан
Быыкаа ытыс иһигэр,
Кэлбит курдуга уҥуор үйэ
Кэлгиэтэ суох ордуос тыына.
Халыҥ тыаҕа бит тардан
Суор кыланан ылбыта,
Туймаадаҕа тойон кыыл
Тыгын кэлбитин биллэрбитэ.
Кудай Бахсы күөрдүн уота
Күүгүнэччи умайбыта.
Кутуу көмүс дуоҕа баһа
Дьигиһийэн ылбыта.
Ойдуо охсор киэһэ дуораан
Уруйдаан эҥсибитэ –
Тыгын Дархан буолуох уолчаан
Биһиккэ утуйа сыппыта.
2.
Налыы киэһэ нус бараан
Тыына нуктаан утуйар.
Туймаадаҕа түүн үөһэ
Түлүк түүлүн бүрүнэр.
Утуйбат арай Моҕол ураһа
Моонньоох баһынан үрдээн,
Ыаһаан иһэр былыт битин
Көхсүн иһигэр көөнньөрөн.
Үгүс да күрсэр сүүрүк
Санаа дьуоҕатын ытыйар.
Тыгын Дархан умнубут уутун
Үйэ тыала уйгуурдар.
Хатыр олбох таайан билбэт
Халыҥ да баттыктара
Халҕаһалыы анньаннар,
Хам ылыахтыы баттыыллар
Туймаада суостаах баһылыгын
Соҕотох сүгэр санныгар,
Баһын быстар кэриэтэ
Бастыыр үрдүк аналыгар.
Алгыс, кырыыс ортотунан
Ааһар кини суола,
Кэнниттэн тааһынан тамнанар
Кэмнэммэтэх кэтит көхсө.
Уостан уоска олорсон
Айанныыр кини суон сураҕа,
Саха өйүгэр суорба таастыы –
Суоруллубат сүдү аата.
3.
Сүрэх икки, өй икки
Өрүү бүппэт мөккүөрдэрэ –
Ньырбачаан уонна Тыгын Дархан
Иллэспэт тыын утарсыылара.
Хайа үйэ ийэтэ
Оҕотун сэриигэ төрөппүтэй,
Биһиккэ бигиир ырыатыгар
Сэрииһит буол диэн түүйбүтэй?
Хайа үйэ баһылыга
Тиэргэн иһинэн ыырдаммытай,
Тэргэн күннээх орто дойду
Хабаҕыгар тыыммытай?
Хаһан, ханна баар этэй
Икки атах күөн былдьаһар,
Күүс күрсүүтэ суох кэмэ?
Хайа үйэ көҥүл күөлэһийэ
Улуу Или туппутай?
Өрүү икки утарсыы –
Олох уонна өлүү,
Үйэлэри өрөн хатар –
Сэрии уонна эйэ.
Сиэмэх кэмтэн
Син күөх быган,
Өрө үүнэр – олох сүрэ.
Үрүҥ икки, хара икки
Былдьаһаллар – киһини.
4.
Ырыа Быркынаа
Баара диэн номоххо сураҕыҥ хаалбыт.
Тыл иччитин сирдээҕи сүрэ,
Сэриигэ эн анамматаҕыҥ.
Олоҥхоттон тымтык тыыран
Эйигин хататтыы сахпыттар,
Олох оһоҕун аал уотун
Тылынан күөдьүт диэбиттэр.
Онтон ордук үрдүк дьол
Баара дуо, эйиэхэ,
Быыра охтуу быдан буолбут
Быралыйбыт үйэ ырыаһыта,
Оттуун-мастыын өрө үүнэр
Орто дойду буоругар,
Бороҥ куттаах буор саха
Өрө көппүт кыната?
5.
Хара тыаны баһынан
Хара суор халаатаатаҕына,
Хааннаах быарга ымсыыран
Хатаннык таҥсынан ыллаҕына,
Харыстыыра эрэ харах уулаах
Ньимси сотуллар дьылҕата,
Сир үрдүгэр күүс күөнтэһиитэ –
Аһыммат тимир болото.
Иҥсэ-обот тыынынан
Иһиирэн кэлэр оҕу,
Хааҥҥа суудайан хаһыыран түһэр
Хабараан охсуулаах батаһы
Халыҥ куйахха хабан ылар
Кэннинэн кэхтибэт үөстээҕи,
Үҥүү кылаанын үҥкүүлэтэн үөгүлүүр
Өһөхтөөх модун куттааҕы
Боотур үөрэҕэр уһуйар
Улуу кистэлэҥ баара.
Сур бөрө өһүллүбэт сүрүн
Идэлээхтэр иитэллэрэ.
Тыл иччитин хараҥа үүтээнигэр
Сүлүһүннээх тыл этиллэрэ,
Күннээххэ көстүбэт
Күлүктээх күүс – тургутуга суоһара.
Эйэ эрэ ичигэс эркинэ
Иилээн турбат ийэ сири –
Күөҥҥэ турар халыҥ хахха
Куйахтаах буолара өрүү.
6.
Кыргыс хаанын бүрүммүт
Болгуо болот кэриэтэ,
Булгуруйбат модун тыын
Тыйыс дьэбир боотура –
Чаллаайы Бөҕө эйигин –
Тыыннаах хаалан хоту түһэн
Олорор үһү диэн кистээн,
Уос иһигэр эрэ ааккын ааттаан
Ахталлара үһү сипсиһэн,
Былыр саха дьонноро.
Ымыы, ыра кэриэтэ
Тоҕо эрэ онно тиэрдэн
Үһүйээн уоһунан үһүйэн
Туора харахтан саһыарбыттар
Тыгын тымыр сыдьаанын,
Номох гынан күрэппиттэр
Чыҥыс хааннаах сэрииһитин.
Улуу добдурҕа саҕана
Улуйар онно сур бөрө,
Таас хайа дьапталҕа түөһүгэр
Күлүмнээн ылар куйах күөнэ.
7.
Тоҕо эрэ
Эйиэхэ чугаһыахпын
Туттунабын, Тыаһааны.
Сүүскэр күннээх ойуугун
Көрбүт тэҥэ сэрэйэбин.
Сурах эрэ тыал курдук
Таарыйан ааһар ааккын,
Кистэлэҥнээх дорҕооно
Тардан ылар кыл тыынын.
Тугу эрэ этиэхтии
Чуумпу үөмэн үктэнэр,
Үһүйээнтэн, бэл, куоппут
Күлүккүн уонна сүтэрэр.
Күннээх сиргэ кэлэн ааспыт
Суолуҥ бүтэйэ оспут.
Санаа таммаҕын амтана –
Аатыҥ арай хаалбыт.
8.
Ааккын ааттаан амалыйар
Аас кэм алгыһа,
Сиэллээх кымыһы амсайбыт
Уот иччитин ытык тыына.
Олох быатын хатан өрөр
Айыы санаа хайаан да
Хара быыстааҕын билэриҥ,
Сир үрдүгэр икки атах
Идэмэрэ баарын билинэриҥ.
Сүрэҕинэн эрэ сүүрэн хаалар –
Сүһүөҕэ уйбатын этэриҥ,
Өлүүнү кыайар өй күүһүн
Тыл иччитинэн этитэриҥ.
Күнтэн тутар көнтөс быа –
Айыы Ойууна эн этиҥ.
Сиргэ кэлбит улуу домньут
Ааккын кистээн сипсийиим,
……………………………………..
Ааттаммат улуу кырдьаҕас,
Уоспун саба туттуум.
9.
Куллатыга күн уота
Күһүҥҥү көмүһүн кутар.
Былыргы аартык кырдьаҕас түүлэ
Кыаһаанын оргууй тыаһатар.
Кэмэ суох түспүт көмнөх
Бүрүйбүт үллүгүн анныгар
Бүгэн сытар бүтэй кэм
Ботугураан ылар.
Сиргэ киирэн силис буолбут
Кини тыыннаах тымыра –
Тыа баһынан куугунаан ааһар
Тугу эрэ сэһэргиирэ.
Моҕол ураһа турбут оннун
Тыал кыһанан дьаптайбыт,
Көстүө суохтаах уҥуох буорун
Сири кытта сир гыммыт.
Сэттэ үйэ кэпсиир уостаах –
Сэргэ хаалбыт сүрэ,
Куллатыга тоҕус үйэ –
Домнуур ытык кута.
19.05–26.05.24
ПОЭККА
(Марина Цветаеваҕа)
Вскрыла жилы: неостановимо
Невосстановимо хлещет жизнь.
М. Цветаева
1.
Муммут санаа муҥур быата
Биэтэҥнии турара үрдүгэр –
Сиргэ кэлбит уот сулус
Күүдэпчи кэмэ бүтэн.
Тылга эрэ тыын куттаах
Таптаабытыҥ буор сири,
Дьахтар буолар айыы саҥнаах
Амсайбытыҥ аһыытын.
Орто дойду күөрэ-лаҥкы
Суолун устун хаампытыҥ,
Сүүрбэһис үйэ улуу соҕотоҕо –
Сир үрдүгэр Соҕотоҕуҥ.
Муора дуолун күөх көҥүлэ
Ааттыыр сиргэ-халлааҥҥа,
Кыыһар кыһыл рябина
Ыҥырар эйигин, Марина.
2.
Туомтуу тардыы быа уһуга
Быһа эппит кэриэтэ
Баара дии, дьылҕаҕар.
Елабуга тиһэх күһүнэ
Түһэрбитэ ону түһэҕэр.
Түүнүн-күнүн тохтоло суох
Айар төрүүр аналлаах,
Орто дойду ол эрэн,
Төрөппөтөҕө уонна эн курдугу.
Тылы кытта тыын былдьаһар
Сэттээх этэ аналыҥ –
Сиргэ кэлбит Улуу Соҕотох
Поэт буолар дьылҕаҥ.
Эҥкилэ суоҕу мыынар баҕаҥ
Кэспитэ сир хааччаҕын,
Этэр тыл тиийэн сиппэт
Бобуулааҕар ымсыыран.
Эйигинэн эрэ ол кистэлэҥ
Этинээри ыҥырбыта,
Таастан, буортан буолбатах,
Муора тыыннаан айбыта.
Баара эрэ буруйуҥ
Буор сиргэ төрөөбүтүҥ,
Орто дойду ортону таптыыр
Оҥоруутун утарбытыҥ.
3.
Сир үрдүгэр дьахтар буолан төрөөбүт
Тапталгар өрүү буруйдааҕыҥ.
Кимҥэ сүрэххинэн үҥэ таптаабыккын
Тиһэллэр билигин кумааҕыга.
Ортону, олому билиммэт
Барытыгар уот этиҥ,
Ыраҕын илэҕэ ылынар
Ыарыытын элбэхтик билбитиҥ.
Суруйдуннар, баҕар, аахтыннар
Эр дьон элэҥниир ааттарын,
Таайыллыбат эн үрдүк кистэлэҥиҥ –
Хомуһунтан ордук – холоруктаах тылыҥ.
26.05.24
Суоһааны
Чолбон. –2024. – № 12