(Поэматтан быһа тардыы)
III
Тимир суол кыл курдук сыыйылла тыргыллар
Тимир көлө дьаалы арҕааны туһулаан
Тибийэн-табыйан, өрүтэ уһуутаан,
Түүннэри-күннэри тигинии тиргиллэр,
Ыарыыта бэргээбит Сүөкүччэ ньим сытар
Аттыгар Былатыан төбөтүн санньытар.
Төбөтүн төҥкөтөр, санаата ытыллар:
«Бу ханнык буруйбар, хаһааҥҥы аньыыбар
Күндүттэн күндүбүн, көмүстүүр биэбэйбин,
Көрбүтүнэн күрэтэр күннэрим үүннэ дуу?
Сүрэҕим сөбүлүүр Сүөкүччэ сэгэрбин
Сүтэрэр-мэлитэр түгэним кэллэ дуу?
Оҥоруу, Дьылҕа хаан ыйааҕа дуу, тугуй?
Ол эрэн эрдэттэн сууланар туох аатай!
Эрэл – баар, сырдык – баар! Доҕоруом, ыл, тулуй!
Модун күүс, өркөн өй түмсүбүт туоната
Москуоба эбэҕэ этэҥҥэ тиийдэрбит,
Улахан омук илиитигэр киирдэрбит!..»
Тимир суол кыл курдук сыыйылла тыргыллар.
Тимир көлө дьаалы тигинии тиргиллэр
Түннүккэ – сир-дойду биир кэм эп-элэҥнэс.
Сүөкүччэ сөтөллөр, тыынара эппэҥнэс.
Өрүтэ уһуутаат, хараҕын аспыта.
Доҕорун диэки хайыһан сыппыта.
– Сүөкүччээ, хайа, эн аһыырыҥ буолаарай?
Аһары эстиэҕиҥ бу курдук, доҕочуок.
– Суох, ылбат сүрэҕим ас диэни. Дьэ, арай
Тугум да ыалдьыбат курдук да, сэниэ суох,
Субулла долгуйар суһуоҕа ыһыллан,
Сүөкүччэ сытара, сыҥсыйан ытыыра.
– Үс-түөрт күнүнэн тиийиэхпит. Чэ, кытаат!
Тулуйа сатаа дуу! – Былатыан ааттаһар.
Сүөкүччэ саҥарбат. Дириҥник ынчыктаат,
Сүр күүскэ уһуутуу улаҕа хайыһар…
Тимир көлө дьаалы тигиниир, тигиниир
Түннүккэ элэҥниир киэҥ Сибиир, киэҥ Сибиир.
Ханнык эрэ тохтобул. Сүөкэнии. Сүпсүлгэн.
Хараҥа түҥ халлаан таҥнары барыйар.
Боруҥуй купеҕа – ыар ынчык, энэлгэн.
Былатыан сүрэҕин мууһунан хаарыйар
Доҕорун ынчыга. Киһитин аттыгар
Олорон тахсаахтыыр. Төбөтүн санньытар.
IV
Cарсыарда, саҥардыы сырдыыта Сүөкүччэ
Кэҥээбит курдуга. Хомуйа туппута
Субуллар суһуоҕун. Ол кэннэ: «Доҕоор, чэ,
Иһит дуу?» – диэбитэ. «Эн быһа уоскута,
Алы гына сатаама… бэйэм турукпун
Билэбин… билэбин мин бүтэр уһукпун.
Аналым бу маннык быһаҕас дьылҕалаах
Айбыта билиннэ… Аны туох абырыай?!
Атыны туох диэмий? Арай бу кый ыраах
Түһээн да көрбөтөх дойдубар хараллыа
Буоллаҕа уҥуоҕум. Хаарыаннаах күөх Тааттам
Буоругар сытартан үйэ-саас маттаҕым.
Бу сиргэ олорон ааспытым туоһута
Кэннибэр хааларым, кэриэһим мэлийбит
Оҕо-уруу төрөтөн, удьуору ууһатан
Олоҕу амсайар аналым суох эбит.
Саныахха ыарахан – хороҥ от кэриэтэ
Сиртэн симэлийэр түгэним тирээтэ.
Суох, доҕоор, эйиэхэ хом санаам, Былатыан…
Арай бу курдук айаҥҥа былдьатыам,
Быстыам диэн өй суоҕа. Санааҕар мин тыыммын
Уһата түһээри туруннуҥ да этэ.
Ол этэр Москуоба куораккар сытаммын
Эмтэнэр-томтонор дьол миэхэ кэлбэтэ…»
Ол кэннэ Сүөкүччэ им-ньим сыппыта,
Нуктаабыт кэриэтэ хараҕын саппыта.
Былатыан туох да диэн саҥарыан саллара,
Олорон хаалбыта бөтө бэрдэрэн,
Доҕорун хас биирдии кураххай тыллара
Этин сааһынан эҥсиллэ сааллара.
V
Дьэҥкэрэ сырдаата. Түннүккэ бииртэн биир
Дьиримнии элэҥниир, киҥкиниир киэҥ Сибиир
Тунал хаар хонуута. Тимир суол тилиргиир,
Эмискэ Сүөкүччэ, уостара ибирдии,
Тарбаҕын хамсатан доҕорун ыҥырда –
Саҥата тахсыбат. Илиитин туттарда.
«Бырастыы, Былатыан!» – хамсыыллар
уостара.
«Бырастыы, Былатыан!» – диэн этэр хараҕа.
Нусхайа нуурайан, улам-улам уостара
Орто дойдуттан араҕан,
Чүмэчи кэриэтэ умуллан барбыта,
Туттарбыт илиитэ налыйан хаалбыта.
Барыта бүттэҕэ… Хаар тунал маҥана,
Хара буор томтойор. Суруктаах баҕана…
Хаарыаннаах доҕорун ханнааҕы эрэ сир
Халлаанын анныгар, халыҥ буор дириҥэр
Хаалларан бардаҕа. Хас эмэ хонуктан
Хараҕын уутугар харбыта хараастан.
Сүтэрдэ, мэлиттэ. Сүрэҕэ кыланар.
Хаалла сир үрдүгэр хараҕын уутунуун
Чороҥ соҕотох. Уонна бу хоонньугар –
Доҕорун долгуйа субуллар суһуоҕа.
Муҥ саатар, ол кэриэс-хомуруос буолуоҕа.
Иван Сысолятин
Кулун тутар-ыам ыйа, 1993 с.
Чолбон. – 2018. – № 11