Профессор Г.П. Башарин 30-тан тахса сыл үрдүк үөрэх кыһатыгар учууталынан уонна иитээччинэн үлэлээбитэ. Кини ассистентан профессорга тиийэ үүммүтэ. Үлэтигэр олус улахан болҕомтону студеннары кытта алтыһыыга уурар этэ. Лекцияларын, практическай дьарыктарын кэнниттэн научнай куруһуогу ыытара, мунньахтарга, конференцияларга тыл этэрэ. Концертарга, спортивнай күрэхтэргэ, субботниктарга ыччаты кытта сөбүлээн алтыһара. Курсовой, диплом суруйар студеннар дьиэтигэр да кэлэр этилэр.
Кини саамай улахан болҕомтотун студент үөрэҕин хаачыстыбатыгар уурара. Режими тутуһалларыгар, үөрэҕи көтүппэттэригэр уонна бэйэлэрэ библиотекаҕа күн аайы дьарыктаналларыгар сүбэлиирэ. Кини “История” диэн научнай куруһуогу 40 сыл салайбыта. Саха народнай суруйааччыта В.С. Яковлев–Далан учууталын туһунан ахтыытыгар маннык бэлиэтээбитэ: «Саха эдэр ыччатыгар студеннарга ученайдартан аан бастакынан төрөөбүт норуоттарын историятын киэҥник, дириҥник билиһиннэрбит киһинэн Г.П. Башарин буолар. Кини аахпыт спецкурса, историятын куруһуога төрөөбүт норуоппут олорон ааспыт олоҕун туһунан системаламмыт бэртээхэй өйдөбүлү биэрбиттэрэ. Биллиилээх ученайдар үлэлэрин кытары билсибиппит. Сахалар тустарынан аан маҥнай суруйан хаалларбыт дьон Исбрандт Идес, Стралинберг, Линденау уо.д.а. тустарынан олус даҕаны интэриэһиргээн истибиппит. Миллер, Фишер, Бетлингк, Левентель, Виташевскай, Серошевскай, уо.д.а. чинчийээччилэр биһиги хараххытын-кулгааххытын үгүскэ да аспыттара, билиибитин-көрүүбүтүн олус да кэҥэппиттэрэ. Куруһуоктар, занятиелар наһаа интэриэһинэйдик бараллара, билиэн-көрүөн баҕалаах уолҕамчы студеннар ортолоругар араас боппуруостарга мөккүһүүлэр оргуйаллара». История куруһуогуттан 9 наука доктора, 70-ча кандидат үүнэн тахсыбыттара. Георгий Прокольевич студеннарга бастакы курстан науканан дьарыктаныахха, куруһуоктарга сылдьыахха наадатын тоһоҕолоон бэлиэтиирэ. Кини олус кэскиллээхтик үлэлээбит эбит. Билигин сайдыылаах саҥа технология үйэтэ профессор тутуспут хайысхата сөптөөҕүн толору дакаастаата.
Георгий Прокопьевич студеннарга науканы таһынан общественнай олоххо активнайдык кыттарга сүбэлиирэ, патриотическай, гражданскай позицияны тутуһарга үөрэтэрэ. Өссө кини киһи тас көрүҥэ улахан суолталааҕын бэлиэтиирэ. “Встречают по одежке, провожают по уму” диэн өс хоһоонун сөбүлээн туттара. Бэйэтэ олус чэбэр, ыраас, таҥаһа-саба уурбут-туппут курдук этэ. Манан кини киһи тас көрүҥэ ис дууһатын кытта дьүөрэлэһиэхтээх, ыраас, кэрэ буолуохтаах диэн санааны чорботон бэлиэтиирэ.
Г.П. Башарин улахан болҕомтону доруобуйаҕа, спордунан дьарыктаныыга уурара. Кини бэйэтэ студенныы сылдьан сэллигинэн ыалдьыбыта, Москваҕа үөрэммит буолан өлөр өлүүттэн быыһаммыта. Олус уустук эпэрээссийэни оҥорбуттара. Кини санаатын күүһүнэн, тулуурунан, дьулуурунан ыарахан ыарыыны кыайбыта. 80 сааһыгар диэри больничнайа суох үлэлээбитэ, арыгы испэтэ, табах тардыбата. Күн аайы икки чаас устата таһырдьа хаамара, зарядкалыыра, саас хайыһардыыра, сайын күөлгэ, муораҕа сөтүөлүүрэ. Хас биирдии киһи доруобуйатын көрүнүөхтээҕин, доруобай буолан доруобай оҕону төрөтүөхтээҕин, оҕотун үчүгэйдик иитиэхтээҕин ыччакка үөрэтэрэ. Профессор Г.П. Башарин ыччат үөрэхтээх, сайдыылаах, патриотическай өйдөөх-санаалаах буолуон баҕарара.
Кини университет суолтатын туһунан тылларын чорботон бэлиэтиибин: “Университет самое дорогое, самое святое, что дал ХХ век якутянам. Поколения третьего тысячелетия будут понимать значение нашего университета гораздо глубже и шире, чем мы сами. В то же время они будут очень благодарны нам, поколению ХХ века за создание и укрепление университета”.
Кини студеннарга үчүгэй специалист буолан университет престиһын үрдэтиҥ, университетынан киэн туттуҥ диирэ. Студеннар, эдэр ыччат Георгий Прокопьевичка сыһыаннарын Михалев В.А. диэн кини аатынан стипендиат “Башарин Г.П. глазами современной молодежи” диэн ыстатыйатыгар олус үчүгэйдик арыйбыта. Кини Башарины “патриарх высшего образования в Якутии” уонна подвижник, что в трактовке Ожегова означает “героический человек, принявший на себя тяжелый труд, муки и лишения ради достижения высокой цели” диэн ааттыыр. Онон Георгий Прокопьевич ыччакка холобур буоларын, киниэхэ ытыктабылларын ааһан сүгүрүйүүлэрин тоһоҕолоон бэлиэтиир.
Г.П. Башарин уобараһын кинини кытта чугастык алтыспыт саха омук киэн туттар дьоно: Суорун Омоллоон, Савва Тарасов, В. Яковлев–Далан, Моисей Ефимов, Р. Баҕатаайыскай, Иван Федосеев, И.Т. Самсонов, В.Н. Иванов, Г.Г. Макаров, үөрэнээччилэрэ-историктар дириҥник арыйбыттара.
Автордар ахтыыларга Г.П. Башарин туһунан маннык биир санааҕа кэлэллэр:
– Башарины республикаҕа саха Ломоносовынан ааттыыллара. Кини бэйэтин уобараһынан холобур буолара, бу сахалар омук быһыытынан бэйэбитин билинэрбититэр улахан суолталааҕа.
– Бары кини үлэһитин, боростуойун, дьоҥҥо, ордук студеннарга, эйэҕэс сыһыаннааҕын туһунан суруйаллар. Георгий Прокопьевич ис культуралаах, оппоненнарын хаһан да үөхпэт, сороҕор куруубайдык да саба түһүүлэригэр хардары оннук эппиэттээбэт, күүстээх аргуменынан, киэҥ билиитинэн сабырыйарын, ол аата кини интеллигентнайын бэлиэтииллэр.
– Элбэх киһи кини научнай эйгэтэ киэҥник, ол курдук история таһынан фольклорга, литератураҕа, тыа хаһаайыстыбатыгар, искусствоҕа киллэрбит кылаатын бигэргэтэллэр.
– Г.П. Башарин олоҕор, үлэтигэр куруутун инники күөҥҥэ сылдьара. Элбэхтик республика улуустарынан айанныыра. 80 сааһыгар дылы кини бурдугу үүннэрэр хаһаайыстыбаларга, миэлиҥсэлэр арыллыыларыгар ыҥырыллан сылдьара, олохтоох нэһилиэнньэни кытта чугастык алтыһара. Кини улахан научнай конференцияларга Союз, Россия куораттарытар да элбэхтик сылдьара.
– Кини олус үчүгэй научнай салаайааччы этэ. Эдэр эрдэҕиттэн “История” диэн научнай куруһуогу тэрийэн үлэлэппитэ, улахан научнай оскуола салайааччыта буолбута. Аспираннарын үлэлэрин бириэмэтин да, доруобуйатын да харыстаабакка көрөрө-истэрэ, бэчээттэнэллэритэр көмөлөһөрө.
– Г.П. Башарин гармоничнай личность этэ. Кини ыарахан ыарыыны кыайбыта, доруобуйатын чөл-чэгиэн туруктаах оҥорбута, арытыны испэтэ, табах тардыбата. Ол иһин сылга уонча улахан үлэни суруйара, ону таһынан университекка лекция ааҕара, аспираннарын салайара, театрга, музейга сылдьара, дьиэ кэргэнигэр, ордук сиэннэрин иитиигэ көмөлөһөрө.
Онон ахтыыларга Г.П. Башарин феноменын туһунан дириҥ өйдөбүл үөскүүр. Кини саха интеллигенциятын биир чулуу бастыыр-көстүүр киһитэ буоларын итэҕэйэҕин. Саха народнай суруйааччыта С.И. Тарасов эппитинии: “Саха тыллаах баарын тухары, саха литературата уонна науката баалларын тухары, Георгий Прокольевич сөҕүмэр научнай нэһилиэстибэтэ кини албан аатын, суон сураҕын угуйар, умсулҕаннаах хайата буолан, кэлиэхтээх көлүөнэлэргэ кэриэс хаалыаҕа” диэн.
З.К. БАШАРИНА,
ф.н.д, ХИФУ профессора,
К.Г. БАШАРИН, м.н.д., профессор,
Духовность академиятын академига.
«Чолбон» сурунаал 2012 сыл, №3