Нааста — «Таҥара кийиитэ»

Нааста төһө даҕаны кыра буоллар бүгүн ура­ты күн буолуохтааҕын сэрэйэр. Дьон: «Былатыан «Күһүҥҥү бырааһынньыкка» кэлэр үһү», – диэн сүпсүгүнэспитэ быдаарыйда. Оттон бүгүн туттуухаптыы сүрдэммит, саҥаиҥэ аччаабыт, долгуйуу үөһэ тэстибит. Бэл, көрбөт буолан көрсүһүүттэн матан эрэр Испирдиэн кырдьаҕас элбэхтэ киирэнтахсан мөҕүлүннэ. Кыыһа Харытыай: «Бу оҕон­ньор сүгүн сыппакка киһи атаҕын анныгар тэбистэҥҥэ аалыҥнаста…» – диэн тайаҕынан охсуоланан, кы­быллакыбылла кыараҕас аанынан киирэн испит аҕатын хомуруйан ааста. «Былатыан бухатыыр буоллаҕа дуу? Көрбүт киһии…» диэн Нааста эмиэ ымсыырар даҕаны, дьоно кинини илдьимээри сылдьаллар быһыылаах. Ону сэрэйэн, кыысчаан саҥарбат буолан бууннаан көрдө эрээри, ким даҕаны сэҥээрбэтэ. Балаҕан иһэ өрө үргэҥнээн олорор, дьукаахтыылар бары тэринии да тэри­нии. Бэҕэһээ күн ортото ыаллара Ылдьаа Дьу­раа Харатыгар эрдэттэн киэргэнэн көмүс сирэйдээх ыҥыыр­даах кэлэн, хара ааныттан: «Иһэр үһү, бүгүн Саппыйаҕа сылдьан баран, сарсын кэлэр үһү!» – диэн биллэриэҕиттэн тиргиллии ордук сы­тай­быта. Ылдьаа, соруктаах киһи олоруо дуо, хаһан даҕаны туттубатах сымсатынан Дьураа Харатын арбаҕар сиэллээх уорҕатыгар хатана түһэн, чу­гастааҕы ыалларын диэки тибилиннэрэ турбута. Саха сиригэр Аптаныамыйа кэлбитин 15 сыллаах үбүлүөйүгэр аналлаах «Күһүҥҥү бырааһынньык» Улахан Сайылыкка буолар, онон Аргыннар олох­торуттан үтүлүгүнэн быраҕар чугас.

Дьон сарсыардаттан дьиэуот түбүгүн бүтэ­рэоһоро охсон, төһө эмэ «күнүскү кэннэ» диэ­биттэ­рин үрдүнэн, күн оройдуу да илигинэ саа­мылаһан тахсан; ким атынан, ким оҕуһунан, ким сатыы, айанныырдыы тэриннилэр. Дьиҥэр, «ос­куола оҕолоро сылдьаллар» диэбиттэр эбит даҕаны, сэрэйиллибитин курдук, үһүс кылаас үөрэ­нээччитин Наастаны ким да санаабата. Хата, ийэтэ тахсан иһэн: «Һиччиэ, торбуйахтаргын эрдэ хаайаар, кыыл барыахтара, биһиги хойутуу кэ­лиэхпит», – диэн баран, маанымсыйдаҕына баанар сибэккилээх былаатын төбөтүгэр хам тардынна, олгуйдаах ууну өҥөс гынан кү­лүгүн көрүннэ, мичик аллайда уонна сырбас гынан хаалла. Аҕата, со­дьороҥ атаҕа көммүккэ дылы, сар­сыарданы быһа дуоспуруннанадуоспурунна­на төттөрүтаары хаамыталыы сылдьан, куруубай хааннаах эрээри хаамыылаах оҕуһун дьэ көлүнэн «Чэ, кытаатыҥ!» диэн дьаһалымсыйа турда. Алаас дьоно бүтүннүү таҥараҕа тиксэ баран эрэрдии сырдаан, сэргэхсийэн хоҥуннулар.

Нааста, туох эрэ улаханы куоттаран эрэриттэн маҥнай ытыах курдук буолан иһэн, эмискэ ту­лаайахсыйа түспүт балаҕаныттан таһырдьа ойдо. Хойукку күһүн чапчараас салгына элэктээбиттии сөрүүнүнэн сирэйгэ үрдэ. Уҥуор диэки хантайахантайа Таатыктаах балаҕаннарын көрө сатаата. Дуйа суйданан эрэр хатыҥ алар аннынан эмиэ аттаах, оҕустаах дьон субуһан эрэллэрин көрөөт, кыыс сиргэ олоро түстэ даҕаны ытаан марылаата.

– Хайа, Нааста, туох буоллуҥ? Оҕолор ойуурга оонньуу сылдьаллар, эн тоҕо барбаккын? – ба­лаҕан чанчыгар турар чөҥөчөккө Испирдиэн кыр­дьаҕас синигэр түһэн тайаҕар сыҥааҕын өйөөн олорон ыйытар.

– Былатыаҥҥа илпэтилэр… – кыыс эппэҥниир.

– Бүт, эн кыра буоллаҕыҥ дии, өссө да кө­рүөҥ! – оҕонньор бэйэтин эгди гынардыы обургу­тук буойда. – Оннооҕор миигин илпэтилэр…

– Оскуола оҕотобун буолбат дуо?! Оттон эн тугу көрүөххүнүй, кырдьаҕаскын дии?! – Кыыс Хары­тыайы үтүктэн оҕонньор диэки хайыһан сүр баҕайы чорбороҥнуур.

– Ыыһы, «тугу көрүөххүнүй?» Бары инньэ дииллэр, оттон мин кулгаахтаахпын ээ, тугу саҥа­рарын истиэм этэ буоллаҕа дии. «Ким эйигин сирдии сылдьыай» диэн биир билэр тыллаахтар. Син билэр киһим этэ, – оҕонньор чахчы хомойбута саҥатыгар иһиллэр.

– Эн, дуо? – Нааста оҕонньору итэҕэйбэтэхтии дуу, саҥа көрбүт­түү дуу сүүһүн аннынан көрөр. Онтон, эмискэ төбөтүгэр «Былатыа­ны билэр киһини сирдээн илдьэ таарыйа…» диэн санаа көтөн түстэ. – Эһээ, эн кырдьыктыы барыаххын баҕараҕын дуо?

– Ол миигин ким…

– Мин сирдиэм, барыахха! – Нааста ситэ этиппэккэ өрө көтө түстэ.

– Бэйи, оттон торбосторбут? – Испирдиэн кырдьаҕас мунаах­сыйда.

– Оттон… кыратык көрө түһэн баран кэлиэхпит, онуоха диэ­ри сырыттыннар! Биир кэм кинилэр… – Нааста кинини илдьибэ­тэхтэригэр буруйдаах мэччийэ сылдьар эмис торбостору буорунан быраҕан кыыратта. Торбостор үргэн үрүөтараа ыстаннылар.

Испирдиэн ойон турда, ньилбэгин тэбээтэҕэ буолан туора ох­сунна, долгуйан икки өттүнэн тэп­сэҥнээтэ уонна:

– Хоттууспун таһаар! – диэн кытаанахтык со­руйда. – Кырдьык даҕаны, үйэҕэ биирдэ тосхойор үөрүүнү мүччү тутуохпут дуо, тыыннаахтыы истиэ этибит дии, барыах! – диэтэ.

Нааста, сүрэҕэ өрө битигирии түстэ:

– Ми… ми… мин сипсибилигин! – диэт, ба­лаҕаҥҥа өрө көтөн киирэн былаатын баанна, ийэ­тин үтүктэн олгуйдаах ууга элэс күлүгүн көрүнэн ылла, тоҕо эрэ тэтэрээтин, харандааһын кыбынна уонна көхөҕө ыйанан турар Испирдиэн мааныга кэтэр эргэ хот­тууһун саба харбаата даҕаны, таһырдьа ойдо.

Нааста ыксыыра сүрдээх эрээри, Испирдиэн оҕонньор төһө даҕаны «Былатыаны билэр» буоллар, тэпсэҥнии сытыйан, торуос­катынан отумаһы барытын тоҥсуйан, сыылбата аньыы сор. Улахан Сайылык икки эрэ алаас уҥуор баарын үрдүнэн, уоннаах оҕоҕо уонна балай оҕонньорго балачча сир. Хата сотору, ыаллара Саабалаах тэлиэгэлээх атынан ааһа талыгыратан иһэн, сөбүлээми­нэ гынагына, олордон абыраатылар. Тиийбиттэрэ, тууга киирбит мунду балыктыы – киһи да киһи. Бэл, ыһыахха маннык буолааччыта суох. Наасталаах дьалты соҕус томтор үрдүгэр бөтүөхтээн тахсан турдулар. Балачча тэйиччи сулус курдук быһыылаах тырыбыына тутуллубут. Ол эрээри ол көрбөт киһиэхэ уонна сытыы харахтаах кыысчааҥҥа боруок буолбатах. Хата дьонноро көрүөхтэрэ суоҕа. Нааста ийэтин былаатын курдук былааттаах дьахтары көрдөр эрэ, Испирдиэн кэннигэр сөрүөстэр. Оҕонньор кыыс саһарын сэрэйэн, утарбат, ахчаччы тэбинэн, багдаччы туттан хаххалаатаҕа буолар. 

***

– Алло, Елена, эн дуо? – төлөпүөҥҥэ симик эрээри, итэҕэтиилээх куолас иһиллэр. – Бу мин, Надя Аргунова, эрийэбин. Биллиҥ? Доо, били Нааста эмээхсин эмиэ эйигин ыйыталаһар, кэлэ сырыттын, көрсөн баран барыам этэ диир.

– Ол дойдутуттан киирээт, төннөөрү гынна дуо?

– Ээ, суох, ыарытыйар уонна сааһа даҕаны ыраат­та.

– Сөп, ханна олороруй?

Киров уулуссаҕа турар балыыһа кэннигэр баар биэс этээстээх таас дьиэҕэ эбиэт кэн­нэ тиийдибит. Билигин хаһыс этээһин өйдөөбөп­пүн. Уонна күһүн буолан үдүкбадык халлаан турар, онон күнүһэтүүнэ биллибэт. Киирэрбитин кытары симик уоттаах хараҥа подъезд таайтарыы­лаах имигэр сөрүү тутта. Ити 2011 сыл балаҕан ыйын 9 күнэ этэ. Хараҥа кугас бүрүөһүннээх, бары ааннартан ыраас аан иннигэр тохтоотубут. Надя звоногу баттаата. Сэрэппит быһыылаах, ыйытыыта суох тимир аан халыр гына хатыыра төлөрүйдэ. Киэһэрбит түннүк сырдыга намыһах уҥуохтаах намчы эмээхсини күлүгүрдэр.

– Ээ, эһиги кэллигит, чэ, киириҥ… – диэн саа­раабыт дуу, долгуйбут дуу кырдьаҕас эмээхсин саҥата ыҥырда.

Аан талыр гына сабылынна. Эмээхсин сылбыр­ҕатык хоһугар мэлис гынна. Сотору, өҥө бара быһыытыйбыт былаатын баанабаана, таҥара дьиэтин аанын арыйардыы, хоһун аанын тэлэччи аста. Төһө даҕаны суһуктуйдар, хос кытархай уот­таахха дылы. Биһиги, боруогу атыллаат, туох эрэ албаһынан сэбиэскэй кэм үйэтигэр киирэн хаалбыт курдук буола түстүбүт. Эмээхсин Надяны сэҥээр­бэт, уйуһуйбут төгүрүк хараҕынан миигин тонолуп­пакка одуулуур. Надя түннүк аттыгар сыҕарыйан биэрдэ. Мин моҕой хомуһунугар туттарбыт куобах курдук кумуйан турдум. Нааста, аргыый аҕай устан кэлэн, музей сэдэх малын булбуттуу күрүөлүү хаама сылдьан сыныйа чинчийэр. Кини миэхэ тугу эрэ көрдүүр. Онтон сыҥаахпын одууласта уонна көрдүүрүн дьэ булбуттуу көхсүн этиттэ, саҥата суох тиийэн тимир оронугар хаачыр гына олордо. Өр чуумпуран турар табыгаһа суоҕун өйдөөн, Надя:

– Эдьиий, хайдаххыный? – аҕала сатаан ыйытта.

– Кырдьаҕас киһи сиэринэн, – эмээхсин Надя диэки хайыста.

Мин, дьэ, наҕылыйан хоһу эргиччи көрдүм. Сэ­биэскэй кэмнээҕи тимир орон тоҥмут киһилии чулбуйан турар. Анныгар икки имиллибитхомул­лубут чымадаан сытар. Орон иннигэр эмиэ оннук мас туумба көстөр. Истиэнэни мас ууһа оҥорбут сиэдэрэй хомуота өйүүр. Муннукка былыргы хоп­по куруһуба эҥээрдээх кыһыл сөрүөнэн бүрүллэн турар. Хос иһэ тоҕо кытархай сыралҕаннаммы­тын, дьэ, өйдөөтүм. Биир оннук маҥан куруһуба сирэйдээх кыһыл сөрүө үс эркини тобустолору ыйанан турар. Хоһу эргиччи, быыһа суох!

– Эдьиий, бу Елена эн кэпсээҥҥин истиэ этэ, кэпсээ, – Надя мас олоппоско олороолоро этэр.

Эмээхсин ыарыытын таарыттарбыттыы ойон тур­да, былаатын көннөрүннэ, туумба үрдүгэр турар мастаах хаартыска диэки кылап гына көрөн ылла уонна:

– Ээ, ол мин кэпсээним диэн… – диэн баран, төттөрү олордо. Балачча олорбохтоото, онтон: – Оччолорго мин быыкаа буоллаҕым дии…

***

Күһүҥҥү ыраас халлаан тэтэримтийэр сабыы­тын анныттан кыһыл сардаҥанан кыыспыт аттаах киһи алаас саҕатыгар киирдэ. Мустубут дьон улуу бухатыыр дуу, ытык ойуун дуу иһэринии чуум­пурдулар. Дьон үмүөрүспүтүн көрөөт, аттаах киһи көлөтүн тиэтэттэ быһыылаах, хаамыыта эрчимир­дэ. Сыыр түһүүтүгэр кэнниттэн биэс хас аттаах киһи иһэрэ көһүннэ. Ол ураты көстүү кыра Наастаны олоҥхо остуоруйатын арыйар ырыалыы абылыы оҕуста. Кыысчаан, Испирдиэнин умнан, хараҕын муҥунан көрөн турда. Аттаах дьон чугаһаатылар, оҕо аймах, тулуйбакка ыһыытаһа түһээт, утары сүүрэн эрбэкэчистилэр. Нааста эмиэ сүүрүөх эбит даҕаны Испирдиэн доҕуур тарбаҕынан харытыттан харбаан турар. Сиэр дьүһүннээх аты мииммит ин­ники иһэр киһи кэнниттэн тыгар күн уотуттан хараҕа чаҕылыҥныычаҕылыҥныы килбэчиҥнээн ылар. Аартык айаҕар киириилэригэр дьон өрө туран уруйайхал туттулар.

– Нааста, ыл, көрөр киһи кэпсии тур ээ, хай­даҕый?

– Чугаһаатылар… Хараҕын уота чаҕылыҥныыр…

– Ол кини, кини ачыкылаах. Оҕонньорбут илэ бэйэтинэн кэлбит!

– Оҕонньор буолбатах… – Кыыс кырдьаҕаһын кынчарыйан ылла уонна «сымыйанан билэр ки­һим диэбит» дии санаата.

Дьон ортотугар алачуо, сиртэн буортан тэйбит курдук ыраас, бинсээгин иһинэн маҥан ырбаа­хытыгар хара хаалтыстаах, ый курдук туналҕаннаах ньуурдаах сирэйигэр дьэҥкэрэн көстөр таастаах ачыкытын аннынан сыпсырдыгынан көрбүт ха­рахтаах, хара баттаҕа тыалга үргэҥниир кэрэ киһи маҥан тиистэрин көөчүктүү мичээрдээбитинэн кэлэн, чэпчэкитик атыттан ыстанан түстэ. Тулалыы охсубут дьону кытары илии тутуста, тугу эрэ са­ҥарда, күллэүөрдэ даҕаны, Нааста тугу даҕаны истибэт. Арай сүрэҕэ уйатыттан сууллубут чыычаах оҕотунуу тилэҕэр түһэн тилигириир. «Кини олоҥхо бухатыыра буолбатах, хаалтыстаах мааны то­йон эбит… Ол аата, улаатан хотун буоллахха киниэхэ чугаһыахха сөп буолуо…» диэн кыысчаан олус үөрдэ.

– Ыл, көр эрэ, уларыйбыт дуо? Баттаҕа маҥ­хайбыт дуо? Тииһэ түспүт дуо? – Испирдиэн өрө күүрэн ыгартүүрэр.

– Билбэппин… Кини дьиҥнээх, кэпсэтэр, күлэр, бэл, илии тутуһар… – кыыс өрүкүйэ хардарар. Он­тон иһигэр «аата, ол Тиимнээх курдук аттыгар сылдьыбыт, илиититтэн сиэттиспит киһии…» дии са­наата уонна бараары тардыаласта даҕаны эһэтэ, абааһы хараҕын сүтэриэн баҕарбатаҕыныы, ыытан эрэ бэрт.

Барыта түүлбит курдук. Кэлбит дьону өрө үтэйэн саҥа тутуллубут тырыбыынаҕа таһаар­дылар. Ким эрэ тыл эттэ даҕаны дьон бары Была­тыан саҥарарын истээри мылаарыһан тураллар. Онтон ытыс тыаһа хабылларын кытары, эһитэ быра­ҕаттыыр курдук дэбдэрэҥнээн хааман Была­тыан инники таҕыста уонна чуор куолаһынан хас тылын барытын чопчулаанчуолкайдаан саҥаран барда. Наасталаах кини тугу саҥарарын истээри үөмэхтэһэн турар дьоҥҥо таластылар. Оҕонньор ба­лааскайдаан сыыртан түһэн истэҕинэ, кыыс, илии­тин мүччү туттаран, дьон диэки сүүрдэ. Симсэсимсэ иннин диэки дьүккүйдэ. Былатыан саҥата бу баардыы: «Күндү дьонумсэргэм, бу 1937 сыл бэрт дьикти бэлиэ сыл…» – диирин эрэ иһиттэ уонна биирдэ дьон халҕаһатыгар тимирэн хаалла. Тыына ыгылынна, сүрэҕэ өлөхсүйдэ, күүскэ мөҕүстэ.

Онуоха:

– Ити оҕону ыытыҥ эрэ. Тоойуом, кэл манна, иннигэр, – диэн Былатыан саҥата иһиллэрин кыта­ры, дьон силэллэн биэрдилэр.

Эмискэ барыта сырдаата, кэҥээтэ. Былатыан ис­тиҥтэн истиҥ мичээрэ киниэхэ, Наастаҕа, эрэ ана­нан сылааһынан сыдьаайар. Кини хайдах манна баар буолан хаалбытын өйдөөбөтө, кыбыстан умса туттан атаҕын аннын одууласта. Өрө көрбүтэ, Былатыан хайа сах тугу эрэ атыны кэпсээн уоһатииһэ туртаҥныы турар. Кини төһөнөн кэпсиир даҕаны улаатан, тупсан иһэргэ дылы. Кыысчаан ол күүрүүлээх тыллартан «аптаныамыйа», «дьоку­таат», «быыбар», «сэбиэттэр, сэбиэттэр…» эрэ диэн тыллары үдүк-бадык өйдүүр, тоҕо диэтэххэ, кини түөһүн иһигэр кып-кыра сүрэҕэ үөрүү-дьол өрөгөйүттэн олуус-олус улаатан, бу тахсан ба­рыахтыы мөхсөр. 

***

– Барахсаммыт оннук уратыттан ураты киһи этэ. Биир Былатыан диэн аат хас саха киһитигэр кинини бүтүннүү суулуу тутан этэр сүдү күүстээҕэ. Биһиги кинини хайдах таптыахпыт суоҕай? Кини биһигини биирдэ даҕаны таҥнарбатаҕа. – Нааста бүтүннүү ыарыынан, ахтылҕанынан туолбут хара­ҕыттан дьэҥкир таммах ыгыллан тахсыбытын былаа­тын уһугунан сотунна. – Ол дойдутугар бүтэ­һик тахсыыта эбит. Сэгэртэйим сыыһын сиэх­ситтэр сиэбиттэрэ, имниин сүтэрбиттэрэ. Соҕу­руу баран баран хаайыллан, өлөөрү сытан көрдөһөнааттаһан дойдутун булаат, тыына бысты­быт этэ. Хор, оннук биһигини таптыыра. Биһи­ги буол­лаҕына кинини быыһаабатахпыт… – үҥсэр­гиир куолаһа титирэстиир.

Арыый уоскуйан, инни­гэр турар туумбаттан мастаах хаартысканы илии­тигэр ылла. Мин, өҥөс гынан көрөөт, сүрэҕим бар гынна. Хаартыскаҕа Платон Алексеевич, ачы­кыта кылбачыйан, ырбаахыта уонна тииһэ тур­таһан, туох эрэ үчүгэйи санаан мичээрдии олорор. Оттон Нааста билигин үйэтин тухары бииргэ олорбут тапталлааҕын аһыйан ытамньыйа олорор огдообоҕо майгыннаата. Бу ытыктабыл эрэ буолбатах, бу таптал көстүүтэ дуу, эмиэ да буруйданыы диир сөбө дуу? Оо, айыым таҥарам, ама, Нааста оҕо сааһыгар Ойуунускайы биирдэ көрөөт, итиччэ үлүгэр сүрэҕин туттарбыта буолуо дуо? Уонна үйэтин бүтүннүү ол ымыытыгар толук ууран эргэ тахсыбакка, оҕо төрөппөккө суоҕу тилиннэрэ сатыырга бараабыта буолуо дуо? Ити санааны таайбыттыы, Нааста буруйун билинэр оҕо­луу умса көрөн олорон:

– Мин олоҕум, сыралаах үлэм, ырам сылаата, муҥура суох аһыым бииргэ түмүллэллэр, ол – киниэхэ бэринии. Ону дакаастыыр миигинньик кыра киһиэхэ кыаллыбат дьыала да буоллар, бэ­йэм кыахпынан тугу эрэ бооччойдум. Бу, көрөрүҥ курдук, үйэм тухары кини кэскиллээх тылларын, айымньыларын санаа сабыгар тиһэн куруһуба баайдым. Ол «Күһүҥҥү бырааһынньык» кэннит­тэн ийэм миигин куруһуба баайарга, быысыпка анньарга үөрэппитэ. Бастакы улахан сөрүөбүт «До­ҕорбор Сүөкүччэҕэ» хоһоон этэ. Ийэлээх аҕам, Бы­латыан «Үөрэхтэн ордук күүс суох!» диири­нэн, миигин кыахтарынан үөрэттэрбиттэрэ. Үйэм туха­ры Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитим. Түбүктээх үлэм кэнниттэн бу маннык баайар буол­бутум. Ол былаһын тухары Былатыаммын санаан бириэмэни билбэккэ хааларым. Үгүстэр бу туохха туһалааҕый диэн ыйыталлар. Туох туһалааҕын билбэппин. Арай, миэхэ… – Анастасия Гаврильевна ситэ саҥарбакка, истиэнэҕэ ыйанан турар кыһыл таҥаска сыппыт ку­руһуба сөрүөлэри ыйда. Биһиги онно көрбүппүт, маҥнай киһи хараҕар быраҕыллыбатах көннөрү оһуордар, баҕар, хараҥарбыт халлаан суһумуттан эбитэ дуу, Былатыан Ойуунускай тылларынан тыын­нанан тиллэн кэлбиккэ дылы буолбуттар. Манна бүтүн «Кыһыл ойуун» олоҥхотойук быһа тардыылара, «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥ­хо тыллара үрүҥ тыыннанан тыллыбыттар. Улуу киһи кэс тыллара ыраас кэккэнэн биир тэҥник истиэнэттэн ааҕыллаллар. «Оо, тоҕо баҕас со­һуччутай, сөҕү­мэрэй, киһи таптала муҥура даҕаны суох» дии санаатыбыт дьиктигэ түбэспит Надя биһикки.

– Манна эмиэ бааллар, – дии-дии, Анастасия Гаврильевна хоппотун арыйда. Биир тэҥ сууламмыт сөрүөлэр муннуктара кытаран үрүтүрдүлэригэр кыстанан, суох, дьапталлан сыталлар. – Өссө бу! – эмээхсин өрүһүспүттүү хомуотун тардардарын, орон анныгар турбут чымадааннарын арыйталыыр. Барыта сөрүөлэр… сөрүөлэр, суруктаах сөрүөлэр…

Мин харахпар бу кыракый эмээхсин таптал дьарҕа ыарыытын кытары киирсибит туоһулара бу хоһу, дьиэни, аан дойдуну саба бүрүйүөх курдук буолан бардылар. Сотору кини уоскуйан, санааоноо иччититтэн быыһаммыт киһилии чэпчээн, сырдаан, кэрэтийэн тимир оронугар таҥаратын мэ­тириэтин кууһан олордо.

– Чэ, билигин чэпчэкитик айанныам, эн билэ­ҕин. Бачча тухары бэйэм санааларбын кытары сэ­риилэһэн аҕай кэллим. Былатыан кыайыылаах кыа­йыылаах курдук кыайдаҕа дии. Мин ону кыта­ры эйэлэспитим ыраатта, – мүчүк гынан сонньуйан ылла. – Сорох сөрүөлэрбин музейдарга эҥин биэрэ сатаабытым даҕаны, ким даҕаны аанньа ахтыбат. Бу эйиэхэ эмиэ аҕыйаҕы бэлэхтиибин, тугу гынарыҥ бэйэҥ дьыалаҥ. Оттон бу мин бэйэм Былатыаным кэскиллээх тылларыттан тиһиллибит аныгы үйэҕэ ыытар суруктарым, – диэн баран, сууламмыт мөһөөччүгү туттаран кэбистэ. Мин бу дьиэҕэ киириэхпиттэн тугу даҕаны саҥарар кыаҕа суох соһуйа эрэ сылдьар эппэт кэлэҕэйгэ кубу­луйбут буоламмын, тугу даҕаны хардарбакка хааллым.

Арай Надя, таһырдьа тахсан баран, түүлүттэн уһуктубут киһилии дьигиһис гынан ылла уонна: «Доо, олох таҥара кийиитэ диэн сымыйа дии!» – диэтэ.

2023 сыл балаҕан ыйа

Куорсуннаах

Чолбон. – 2024. – №6