Маэстро Михеев

90-с сылларга үйэ кэриҥэ дойдубутун тутан олорбут Сэбиэскэй Сойуус урусхалланан, дойду үрдүнэн уларыйыы-тэлэрийии уххана сатыылаабыта. Өрөспүүбүлүкэбит 1992 сыллаахха  төрүт сокуону ылыныаҕыттан, саха норуота төрүт үгэстэрин, төрүт култууратын тилиннэрэр саҥа кэрдиис кэмҥэ үктэммитэ. Кэнчээри ыччаты култуураҕа, искусствоҕа сыһыаран сайыннарар сыаллаах хореография училищета, Музыка үрдүкү оскуолата арыллан үлэлэрин саҕалаабыттара. Онно үөрэммит дьоҕурдаах оҕолор куорсун анньынан билигин бэйэлэрэ саха култууратын, искусствотын аан дойду таһымыгар таһаара, Сахабыт сирин ааттата сылдьаллар. Кинилэртэн биирдэстэринэн Россия композитордарын сойууһун чилиэнэ, СӨ композитордарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, музыканы айыы умсулҕаннаах эйгэтигэр таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар Николай Михеев буолар. 

Боксаттан – музыкальнай оскуолаҕа

Николай кырылас кумахтаах Бүлүү эбэ дол­гуннура устар үөһүгэр турар кырдьаҕас Бүлүү куора­тыгар олорор айар куттаах Ми­хеевтэр дьиэ кэргэҥҥэ күн сирин көрбүтэ. Бу ыал дьиэтин иһэ өрүү музыка алыптаах дор­ҕоонунан толору буолара. 90-с сылларга Ко­ляны, биир саастыылаахтарын кытары бокса­нан үлүһүйэ сылдьар уолчааны, төрөп­пүттэрэ Бүлүүтээҕи музыка оскуолатыгар биэр­биттэрэ. Онно кини аан бастаан музыка искусствотын кытары билсэн, аан бастакытын үрүҥ-хара кла­вишалары баттаан фортепианоҕа оон­ньуурга үөрэммитэ. Коля маҥнай музыканы соччо сэ­ҥээрбэтэҕэ, үөрэтэллэрин эрэ күүһүнэн дьа­рыктаммыта, бокса секциятыгар тэбинэр доҕот­торун сайыһа көрөн хаалара. Оччолорго кини ийэлээх аҕатын баҕатынан музыка оскуо­латын боруогун атыллаан киирбит суола инники дьылҕатыгар улахан быһаарыылаах буолуоҕун өйдөөбөт этэ. Онтон күн-дьыл ааһан истэҕин аайы удьуор хаана дьайан, саһа сылдьыбыт ураты дьоҕура уһуктан, музыканы сэҥээрэр, сэргиир буолан барбыта. Онуоха эһэтэ ула­хан­нык сабыдыаллаабыта. Ефим Алексеевич Михеев, төһө даҕаны анал үөрэҕэ суох буол­лар, айылҕаттан бэриллибит дорҕоону истэр дьоҕурунан бэйэтэ үөрэнэн ноталары ааҕар буол­бута, матыыбы тута айан таһаарара. Кини Пио­нердар дьиэлэрин солбуллубат үлэһитэ, ме­л­одист, самодеятельнай композитор этэ, уһун кэмҥэ кулууп дириэктэринэн үлэлээбитэ, сыа­наҕа театрдыы дьүһүйүүлэри, испэктээктэри туруорара. Эл­бэх киһини музыка кэрэ эйгэтигэр уһуйбут, сыһыарбыт буолан, бүлүүлэр истиҥник махтана ахтал­лар.

Музыка эйгэтигэр маҥнайгы хардыылар

Үһүс кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, Музыка үрдүкү оскуолата арыллан эрэрин туһунан су­рах кэлэн, төрөппүттэрэ Дьокуускайга көһөргө быһаарыммыттара. Төһө даҕаны дойду үрдү­­­нэн историяҕа ыарахан кэмнэринэн биллибит 90-с сыллар үгэннээн турдаллар, Михеев­тэр оҕо­лорун булгуруйбат са­наа­ны ылынан өрөспүүбү­лүкэ киин куора­тыгар кэлбиттэрэ.

Музыка үрдүкү оскуолатын дьиэтэ тыастаах-уустаах, холоруктуу ытыллар күргүөмнээх олох­тон ыраах, айарга-тутарга, чуумпуран бэ­йэни иһиллэнэргэ ананан тутуллубута. Оттон айар дьоҥҥо айылҕаҕа чугас буолуу айымньы­лаах­тык үлэлииллэригэр кыах биэрэрэ саарбаҕа суох.

Коля Музыка үрдүкү оскуолатын боруогун кытары искусство аптаах эйгэтигэр улахан хар­дыыны оҥорбута. Фортепиано кылааһыгар кии­рэн СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитигэр Майя Ивановна Ивановаҕа үөрэммитэ. Факульта­тив­ка сахалартан бастакы дьахтар композитор ­­По­­лина Николаевна Ивановаҕа дьарыктам­мы­та. Учуутала биэрбит сорудахтарын эндэппэккэ то­лороро, үөрэппит матырыйаалын сыыска тү­һэр­бэккэ үөрэ­тэрэ эрээри, бэйэтэ да бил­бэ­ти­нэн биир-ик­ки нотаны бэйэтиттэн эбэн оон­ньуура. Дьиҥинэн, үөрэххэ оннук бобуллара эрээри, учууталлара киниттэн хаһан эрэ талаан­наах композитор тахсарын сэрэйэн, бырастыы гыналлара. Биирдэ учуутала ураты толкуйдаах үөрэнээччитэ тыып­палааҕын көрөн: «Эйигиттэн композитор тах­сыыһы», – диэбитэ.

Коля Михеев бастакы айымньытын уонча­лааҕар суруйан соһуппута. Онтон ыла компо­зитордар куонкурустарыгар өрүү дьоһуннук кыттарга дьулуһар буол­бута. Эһэтин туйаҕын хатаран, композитор буолан тахсар сыал-сорук кини өйүгэр, сүрэҕэр булгуруйбаттык олох­суйбута.

Үрдүкү кылаастарга гита­раҕа оонньуурга үөрэм­митэ. Улаатан эрэр уол рок ырыаларынан үлүһүйэн, доҕотторун кыта­ры бас гитара, вокал уонна барабан састааптаах рок бөлөх тэриммитэ. Альбина Дегтярева тэрий­бит «Уолан» хо­мус квартетыгар дьарыктаммыта, онно композитор Морис Равель «Болеро» айымньытын хомуһунан доҕуһуоллаан, аан бас­такынан маннык ураты сүүрээни киллэрэн оон­ньообуттара.

Консерваторияҕа

2003 сыллаахха оскуолатын ситиһии­лээх­тик бүтэрэн баран, Николай салгыы Н.А. Рим­скэй-Корсаков аатынан Санкт-Петербур­даа­ҕы консерваторияҕа биллии­лээх композитор, РСФСР норуодунай артыыһа Борис Иванович Ти­щенко кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ.

Төрдүс кууруска үөрэнэр кэмигэр Дьокуус­кайга сынньалаҥыгар кэлэ сылдьан олоҕун аргыһын Верониканы кытары билсибитэ. Эдэр дьон таптал сырдык иэйиитигэр куустаран, 2009 сыллаахха олохто­рун холбоон ыал буол­буттара. «Кэргэним Вероника Михеева үрдүк үөрэхтээх опера ырыа­һыта, билигин усту­дьуоннары уһуйар. Музыка эйгэтигэр биир интэриэстээх, биир долгуҥҥа сылдьар, өйдөһөр доҕору булар – дьол», – диир Николай.

Кини 2008 сыллаахха композитор идэлээх Дьокуускайга кэлбитэ. Үлэтин бастакы хар­дыы­ларын ырыалартан саҕалаабыта. Ол кур­дук, 2000-ча сылларга ыччат кутун-сүрүн туп­пут, ура­ты айар үлэтинэн сындыыстанан тах­сыбыт эдэр ырыаһыт Гоша Васильев–Джида «Тап­Тал» аль­бомун таһаарарга үлэлэспитэ. Ман­на киир­бит бары ырыалар матыыптарын оран­жиров­калаабыта, сорох ырыаларга бэйэтэ ыл­ласпыта.

«Үөрэх баар – бараммат баай» дииллэринии, Николай аны П.И. Чайковскай аатынан Москва­тааҕы консерваторияҕа аспирантураҕа кии­рэн, биллиилээх композитор, профессор Алек­сандр Васильевич Чайковскайга композицияҕа үөрэммитэ: «Санкт-Петербург уонна Москва консер­ваториялара бэйэ-бэйэлэриттэн олох атыттар: Питергэ ордук музыкаҕа улахан болҕомтону уурар эбит буоллахтарына, Мос­кваҕа дорҕооҥҥо, тыаһы дуоратыыга тирэнэн үөрэтэллэр. Онон аспирантураҕа Мос­ква ос­куолатын талбыппар билэр дьонум соһуй­буттара, ураты тосту хардыыны оҥорбук­кун диэбиттэрэ».

Дойду бастыҥ консерваторияларыгар ылбыт билиитин Николай Михеев билигин толору ту­һанар. Кини идэлээх композитор быһыыты­нан эстрада ырыатын аранжировкатыттан опе­ра­ҕа диэри киинэ, оонньуу музыката да буоллун, ­ба­рытыгар үлэлэһэр, ылсар.

Сойуус үлэтэ

Композитор – тарбахха баттанар сэдэх идэ. Саха сирин композитордарын сойууһугар бү­гүҥҥү күҥҥэ алта идэтийбит композитор баар. Бу идэни Николай архитектор идэтигэр тэҥ­ниир, архитектор бүтүн тутууну толкуйдаан оҥорон тутан таһаарар буоллаҕына, компо­зи­тор музыканан айымньыны тутан таһаарар диэн быһаарар. Чахчыта музыканан бүтүн ком­позицияны оҥорон көрөөччү, истээччи дьүү­лү­гэр таһаарыы – улахан, уустук үлэ.

Саха сирин композитордарын сойууһун үлэ­­тин 2021 сылтан Николай Ми­хеев сала­йар. ­Идэтийбит холбоһук сүрүн соругунан саха ком­­по­зи­тордара айбыт музыкаларын киэҥник тар­ҕатыы, билигин биһиги кэккэбитигэр суох дьоммут сыр­дык ааттарын, кинилэр айым­ньы­ларын үйэ­титии буолар. Николай инники күөҥҥэ тутар, сүгүрү­йэр композитора Иоганн Себастьян Бах олоҕун холобурдуур: «Уһулуччу­лаах композитор тыыннааҕар бу билиҥҥи курдук улуу ­буол­батах эбит. Өлбүтүн кэннэ айымньыларын Феликс Мендельсон булан, Бах аатын уонна айымньыларын тилиннэрбит, дьоҥҥо киэҥник тарҕаппыт. Ити курдук композитордарга умнуллан хаалар куттал эмиэ баар. Саха сиригэр Марк Жирков „Сыгый Кырынаастыыр“ диэн айымньытын композитор Кирилл Герасимов сөргүтэн туруорбута, мин санаабар, улахан геройдуу быһыы. Онон биһиги ыч­чакка, үүнэр көлүөнэҕэ, саха композитордарын ­айым­­ньыларын хайаан даҕаны тиэрдэр ытык иэс­тээхпит».

Саха сирин композитордарын сойууһа үүнэр көлүөнэҕэ болҕомтотун ууран, үгэс быһыытынан сыл аайы оскуола үөрэнээччилэригэр анаан «Эдэр композитор» диэн куонкуруһу тэрийэр. Идэтийбит композитордар музыканан дьарык­танар талааннаах оҕолору кытары үлэлээн, кинилэргэ сүбэлээн-амалаан, ыйан-кэрдэн биэ­рэллэр. Бу хамсааһын ыччат бэйэтин айар дьоҕурун сайыннарарыгар, айан таһаарбытын истээччигэ тиэрдэригэр улахан кыаҕы уонна өйө­бүлү биэрэр.

Саха сирин композитордарын сойууһа В.А. Бо­сиков аатынан Музыка үрдүкү оскуо­латын кыта­ры кыттыгастаах кэскиллээх үлэни саҕалаатылар. Ол курдук, Президент фонда­тын гранын өйөбүлү­нэн алтынньы 23-с кү­нүттэн сэтинньи 8-гар диэ­ри норуоттар икки ардыларынааҕы «Махтал» диэн классикалыы музыка бэстибээлэ ыытыллыаҕа. Бэстибээл Дьокуускай, Иркутскай, Улан-Удэ уон­на Улан-Батор куораттары хабыаҕа, манна «Саха сирин виртуозтара» скрипачтар ансаамбылла­ра, ду­ховой оркестр уонна симфония оркестрын оскуолата кыттыахтара, репертуарга саха ком­позитордарын айымньылара киириэхтэрэ.

Айар иэйии абылаҥар куустаран олорон көтө сылдьар дорҕоону куйаартан хабан ылан инструмеҥҥа оонньоон, сурукка түһэрэн са­ҥа айымньыны айан таһаарыы син биир ­­этит­тэрии кэриэтэ. Николай айымньытын өр бэ­­йэ­тигэр иитиэхтии сылдьан баран, сиппи­тин-хоппутун кэннэ түргэнник суруйар идэлээх эбит. Этэллэринэн, музыкаҕа тус бэйэҥ туру­гуҥ, иэйииҥ суох буолуохтаах, онон суруллубут айымньы, күн сирин көрөөт, син биир оҕо тэҥэ бэйэтэ туспа дьылҕаланар.

Николай Михеев бэйэтэ суруйбут айымньы­ла­рыттан «Таас хайа» диэн симфониялыы фан­тазиятын бүтүн аан дойдуга аатырбыт П.И. Чай­ковскай аатынан консерватория сыанатыгар оонньообутун олус долгуйа ахтар. Бу айымньытыгар Николай улахан симфония оркестрыгар саха төрүт матыыптарын киллэрэн кыл, кырыымпа уонна хомус инструменнарынан до­ҕу­һуоллаабыта. Бэйэтэ хомусчут Алиса Саввиновалыын көрөөччүлэр иннилэригэр тахсан оон­ньоон иһитиннэрбиттэрэ. Бу түгэн киниэхэ улахан суолталаах: ааттаах-суоллаах консерватория сыанатыгар суруйбут айымньытын бэйэтэ толорбута, аныгылыы ноталар иһиллэр классикалыы айымньылара буолан тахсыбыта. Оттон хомуска оонньообута кини төрөөбүт сахатын норуотунан киэн туттарын кэрэһитэ этэ. Искусствоҕа сүгүрүйээччилэр олус биһирээн, киинэ музыкатыгар майгынныыр диэн бэлиэтээбиттэрэ. Николай бу иннинэ киинэлэргэ үлэлэспитэ суолу-ииһи хаалларбыта чахчы.

Тыыннаах дорҕоон

«Тыыннаах музыка диэн туспа эйгэ, хас да киһи араас инструменынан биир му­зыканы оон­ньуурун истэн дьон дууһалыын сынньанан, сырдаан тахсаллар. Киһи тыын­наах музыкаттан сайдар, байар, дууһалыын ырааһырар», – диэн Николай Михеев тыын­наах дорҕоон туһу­нан санаатын үллэстэр. Кини Саха филармониятын кэн­сиэрдэригэр ку­руук сылдьар, ол эрээри: «Му­зыканы истэн дууһалыын сынньанар дьоҥҥо олус ымсыы­рабын, мин музыканы иһиттим эрэ хайдах эрэ ырытан, көннөрөн барабын», – диэн билинэр.

Эстрада ырыаһыттара Дарья Лаврова, Өр­көн, Анатолий Бурнашев улахан кэнсиэрдэригэр үлэлэһэн, оркестр партитуратын суруйан биэр­битэ, бэйэтэ оркестрга кыттыһан фортепианоҕа оонньообута. Эдэр композитор тыыннаах му­зыка доҕуһуоллаах ырыа уратытык, хаачысты­балаахтык иһиллэрин бэлиэтиир.

«Бэйэтин режиссерун булбут киһи – дьоллоох»

Николай Михеев композитор быһыытынан бэйэтин режиссерунан култуура театр, кии­нэ искусствотын эйгэтигэр таһаарыылаахтык үлэ­лии сылдьар Костас Марсааны ааттыыр. Кини­лэр аан маҥнай бииргэ үлэлээбит бырайыак­тара киэҥник биллибит «Мой убийца» (Е.П. Неймо­хов «Сай­сары күөлгэ түбэлтэ» айымньытынан) киинэ. Бу киинэ үгүс наҕараадаҕа тиксибитэ, саха киинэтин үрдүк та­һымҥа таһаарсыбыта.

Онтон 2019 сыллаахха Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет театрын сыана­ты­гар юкагир айымньытынан «Юко и Анеке» диэн операны туруорбуттара. Николай бу опера курдук уустук жанрга ылсыан иннинэ сыл кэриҥэ архыыпка хасыһан юкагирдыы ырыа­­лар матыыптарын үөрэппитэ. Онтон мус­пут матырыйаалларынан сирдэтэн, юка­гир омук мелодикатын уратытын көрдөөн булан, сурукка түһэрбитэ. Онон композитор айан кэл­бит араас хайысхалаах айымньыларыттан күндүтүк саныыр үлэтинэн бу операны аат­тыыр. Үҥкүүһүттэр, хор, артыыстар, оркестр бары биир ситим буолан үлэлээбиттэриттэн Николай туохха да тэҥнэспэт дуоһуйууну ыл­быта, «ама, маны мин суруйбутум дуо?» диэн бэйэтин үлэтинэн долгуйа астынан айар ки­һиэхэ сэдэхтик киирэр иэйиигэ куустарбыта. Пре­мьера кэнниттэн көрөөччү дохсун ытыһын тыаһынан көрсүбүтэ. Оттон саха уонна юка­гир эпостарын, музыкаларын уонна сюжетта­­рын чинчийээччи, история наукатын кандидата Аиза Решетникова: «Юкагирдар матыыптарын оруобуна таайбыккын», – диэбитэ, махтаммыта. Николай бу операны Японияҕа көрдөрөр баҕа санаалаах. Кини юкагир тыла дьоппуон тылыгар олус майгынныырын бэлиэтиир.

Костас Марсаан уон­на Николай Михеев айар тандемнарын өссө биир үтүө түмүгэ – С.А. Зве­рев–Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү театрыгар ту­уорбут «Хара саһыл» диэн испэктээктэрэ. Бү испэктээк 2021 сыллаахха «Же­ланный бе­рег» театрдар бэстибээллэригэр бастыҥ аатын ­­­ылбыта. Онон Николай: «Бэйэтин режиссерун ­­бул­бут киһи – дьоллоох киһи», –  диэн эрэл­лээхтик этэр.

Саха музыкатын уратыта

«Саха музыката үс эрэ ноталаах, онон уустук үлэттэн, дириҥ толкуйтан оон­ньоон та­һаарабыт диэччибин, ону истэн соһу­йаач­чылар. Дьиҥэ, оннук буолбатах. Ол эрээ­ри сахалар биир уратылаахпыт. Ол – кы­лыһах. Тоҕо диэтэххэ, кылыһахха икки нота тэҥинэн тахсар, иккиһэ бысталанан иһил­лэр», – диэн Николай саха музыкатын уратытын туһунан санаатын үллэстэр. Кини дьиэрэтии, тойук, дэ­гэрэҥ бары олоҥхоттон үөскээн тахсаллар, ону сэргэ саха тыла түүр тыллаахтартан саамай ыраас тыл буолар, ол барыта интонацияҕа дьа­йар диэн бэлиэтиир.

Киинэҕэ

«Режиссердар этэллэринэн, киинэ сити­һии­тин 70 бырыһыанын музыка быһаарар. Хай­дахтаах да үчүгэй сюжеттаах, оҥоһуулаах киинэ, музыката мөлтөх буоллаҕына, дьон кутун туппат кутталлаах. Хомойуох иһин, сорох режиссер­дар ону өйдөөбөттөр, онон хара көлөһүннэрин тохпут хаарыан үлэлэрин сотон кэбиһэллэрэ баар суол. Көрөөччү киинэ музыкатын истэригэр икки эрэ суол баар: сөбүлүүр эбэтэр сөбүлээбэт, иккиттэн биирэ», – диэн санаалаах уонча саха киинэтин музыкатын оҥор­бут баай үөрүйэхтээх композитор. Олор истэригэр «Айыы Уола», «Кыһын тымныы эрээри дьоллоох дьоҥҥо ичигэс», «Сэмэнчик», о.д.а. киинэлэр бааллар.

«Мой убийца» киинэ музыкатын оҥороругар Николай маҥнай киинэ хара варианын көрбүт. Чопчулуур буоллахха, бу киинэ уһуллан баран балай да өр тахсыбакка сыппыта. Костас Мар­саан киинэ дьоруойда­рын иэйиилэрин, ис туруктарын сиһилии быһаарар сценарий суруйан композиторга биэрбитэ. Онон сиэттэрэн Нико­лай бэрт түргэнник киинэ музыкатын оҥорбута, арай киинэ түмүктэ­нии­тигэр тыаһыыр музыка хаста даҕаны ула­рый­быта. Бу киинэ саундтрега аан дойдуга биһи­рэбили, билиниини ылбыта. 

Киинэҕэ даҕатан эттэххэ: «Кириитикэни уйар халыҥ тириилээхпиттэн үөрэбин. Дьон санаатын болҕойон истэбин, ханна эрэ сыыспыппын ыйдахтарына, көннө­рүнэбин эбэтэр бэйэм санаабар хаалабын. Киһи кириитикэттэн сайдар дии саныыбын», – диэн Николай Михеев кириитикэҕэ сыһыанын кэпсиир.

Оонньуу музыкатыгар хардыы

MyTona хампаанньаҕа үлэлээбит эдэр дьон Frozen Line диэн видео оонньууну оҥорон та­һаардылар. Музыкатын Николай Михеев суруй­да. Бу киниэхэ оонньуу музыкатын оҥорууга бастакы хардыы. «Олус уустук эбит, кээмэйи­нэн балет музыкатын суруйарга тэҥнээх. Хас биирдии дьоруойга, хас биирдии турукка, хам­саныыга барытыгар тус-туспа матыып сурул­лар. Саамай ыарахана – оонньуу кэмигэр бүтэр уһуга суох хатылана турар музыканы айан та­һаа­рыы», – диэн композитор видео оонньууга үлэтин ту­һунан санаатын үллэстэр.  

Николай Михеев билигин кынаттаабыт кыһа­тыгар В.А. Босиков аатынан Музыка үрдүкү ос­куолатыгар Музыка историятын уонна теория­тын кафедратыгар анал предметтэри биэрэр, ону тэҥэ компьютер уонна аранжировка кы­лаа­һын төрүттээн, үүнэр көлүөнэни аныгы үөрэххэ уһуйар.

Кини айылҕаттан бэриллибит, хас да хат­тыгас­таах дьоҕурунан саха култуурата, искус­ствота сайдарыгар бэйэтин тус кылаатын киллэрэн ­араас хайысхаҕа айымньылаахтык үлэ­лии-хам­сыы сылдьара син биир кырыыламмыт алмаас араас өҥүнэн арылыйа оонньууругар тэҥ­нээх.

«Аныгы композитор барытыгар үлэлэһиэхтээх дии саныыбын. Куттаммакка эрэ харса суох оҥорон иһиэх, кириитикэни сатаан истиэх кэриҥнээхпит», – диэн Саха сирин композитордарын сойууһун бэрэссэдээлэ Николай Михеев эдэр биир идэлээхтэригэр, айар ыччакка сүбэлиир. 

Надежда Ильина
Чолбон. – 2023. – № 10