Сылдьар ыырым кыараан, сындалҕаннаах айантан сылайан, кылаана сынтарыйбыт сыппах быһах, быатыттан төлө барбыт кырдьаҕас ат кэриэтэ буоламмын, дьэбиннээх тыл быһа сиэн хаҕым эрэ хаалан, дьон нэгэйин, сидьиҥин кытта киирсэ, иэхсэ сатаан бараммын, эстэн — бу манна кэллим.
Киэн туттар туга да суох, очурдаах-чочурдаах олохтон быстан-ойдон, киириилээх-тахсыылаах, дьалкыйар дьалхааннаах дойдуттан алааспар аат ааттаан эргилинним.
Олох манна тохтообут кэриэтэ. Иһиллээбиттии иһийбит чуумпуттан туймааран ыллым. Харахпын симэммин төрөөбүт дойдум ийэлии итии тыынын, сытын-сымарын эҕирийэн, саҥабыттан матан, дөйөн турдум. Алааһым кырдала бу киэҥиин! Кыракый да эбит киһи, улахан да эбит алаас! Омуна суох долгуйан ытаатым, эмискэ оҕо буола түстүм. Олоҕу олорботох, эрэйи эҥэрдэспэтэх киһи орой мэник оҕо курдук буоллум. Илиим-атаҕым чэпчээн, икки ытыспын өрө уунан, ис-испиттэн үөрэммин иһирдьэ киирдим, алааска. Куппун-сүрбүн аймаабыт, ньиргийбит-ньаргыйбыт улахан куораттар, хас биирдии хамсаныыгын кыраҕытык кэтээбит-манаабыт үөннээх харахтар туман буолан симэлийэн, сүтэн хааллылар. Өйбөр уу дьалкыйбат нуурал сахалыы олоҕум-дьаһаҕым тиллэн кэллэ.
Уһугуннулар дууһабар хаһан эрэ сүтэрбит мин силистэрим, ийэ тыыным, айылҕам, салгыны хамсаппат, дууһаны аймаабат уу чуумпу судургу оҥоһуум.
Сымара таас курдук көхсүбүн хам баттаабыт сүгэһэрбин төлө мөҕөн эттиин-сиинниин, өйдүүн- санаалыын чэпчээтим. Тыыным кэҥээтэҕиэн, санаам саймаардаҕыан! Өр кэмҥэ мунньуллубут киртэн-хохтон маннык эмискэ босхолонор үчүгэйиэн. Өр да буолан баран кэллим дойдубар. Ытыспынан алааһым сылаас кырыһын имэрийэн ыллым, ис-испиттэн иэйэн-куойан истиҥ матыыбы киҥинэйэн ыллаан бардым. Иһиттим мин эмискэ алааһым ийэлии иэйиитин, дьэдьэнэ буспут чараас чараҥым кэпсээнин, дөлүһүөн сибэккитинэн дьөлө көрбүт куула тыам сэһэнин. Сиккиэр тыал доҕуһуоллаах, дьэрэкээн симэх от киэргэллээх сыһыым тойугун, кэрии тыам уостубат оһуохайын.
Төрөөбүт төрүт буорум — ийэ дойдум, саха амарах алааһа — санаабын сааһылаан буккууртан босхолоо! Саппаҕырбыт бэйэбин тупсаран киһи гын, саха оҥор. Киһи барыта төрүттэрдээх, саха барыта алаастаах, төннөн кэлэр өтөхтөөх, сүппэт-оспот ыллыктаах.
Олордум ол курдук чуумпуга. Сахалыы сэмэй көстүүгэ. Мин буллум ис турукпун.
Кыра да эбит киһи — улахан да эбит алаас!
МИИКЭЭ
Миикээ, тааһа суох ачыкытын боччумнаахтык көннөрө-көннөрө, улахан тимэҕинэн оҥоһуллубут илии чаһытыгар киниэхэ эрэ көстөр бириэмэни көрө-көрө, уоттуйбут сиэрэй бинсээгин түҥ- таҥ тимэхтэннэр да, синньигэс мас тротуарынан оскуола диэки дуоспуруннаахтык хааман иһэрин
көрөн кыракый кыыс үөрэн мичик гынна. Күн уотуттан өрө оргуйбут кылаас иһэ киһини утуктатыах уу чуумпу. Бүгүн диктант суруйдулар. Учуутал биир кэмник доргуччу ааҕар, хас биирдии этиини иккистээн кичэйэн хатылыыр. Оҕолор бары уостарын эрэ хамсатан учуутал аахпытын хос хатылыы-хатылыы паарталарыгар бүк түһэн кыһанан суруйа олороллор.
Миикээ ол кэмҥэ оскуола иннигэр төттөрү-таары тэспэҥнии сырытта. Кыыс хараҕа киниэхэ бара турар. Санаатыгар наһаа күлүүлээх курдук. Саҥа таһааран күлүөн олус баҕарар. Ол эрээри бүгүн эппиэттээх күн — диктант суруйуута. Бу бүтэһик бэрэбиэркэлиир үлэ уонна сайыҥҥы сынньалаҥнара саҕаланар. Өр күүппүт кэтэһиилээх кэмнэрэ.
Миикээ барахсан халлаан диэки көрөр, үөһээ эмиэ сылдьар эбит. Элиэ туох эрэ сыаллаах-со- руктаах курдук көтө турда. Миикээ тугу эрэ ботугуруур быһыылаах.
Кыыс диктанын суруйан бүтэрдэ. Бэйэни бэрэбиэркэлэниигэ бэриллибит бириэмэҕэ суруйбутун үрдүнэн-аннынан хат ааҕа олордо. Ол да олорон Миикээтин умнубат, хараҕын кырыытынан көрөн ылар. Киһитэ өрө хантайан турарын көрөн кини эмиэ түннүккэ сүүһүн сыһыаран халлааны одуулаһа оҕуста. Учуутал саҥата үлэлэрин туттаралларыгар ыҥырда, көрүдүөртэн чуораан тыаһа иһилиннэ. Бүтэһик уруок түмүктэннэ.
Миикээ эмиэ чуораан тыаһын иһиттэ. Тарбахтарын саратан ытыһын таһынар курдук сапсы- наахтаата. Бинсээгин көннөрүннэ, тимэх чаһытын көрдө, тааһа суох ачыкытын көннөрдө. Сотору буолаат, оҕо бөҕө айманан-сайманан таһырдьа кутулла түстэ. Миикээ үөрүүтэ өссө үрдээтэ, дух-дах туттуммахтаатар да тэҥҥэ сүүрүөн-көтүөн баҕарда, тугу эрэ кэпсиир, күлэр-салар. Кыра кыыс тахсаат эмиэ Миикээҕэ сүүрдэ.
Киһитэ омуннаах кэпсээннээх көрүстэ, халлааны ыйар, тимэх чаһытын көрдөрөр, тааһа суох ачыкытын уһулан көөчүктүүр. Онтон сиэбиттэн тугу эрэ таһаарда. Оҕолор бары саба сырсан кэлэн иилии эргийэн кэбистилэр. Миикээ кэмпиэт аҕалбыт. Бастакынан кыра кыыска уунна. Биир да оҕону матарбата. Минньигэс кэһиилээх кэлбит үтүө санаалаах Миикээ барахсан оҕолор үөрэллэрин көрөн астынна.
Кини хас саастааҕын ким да билбэтэ. Хаһан, тоҕо маннык буолаахтаабытын эмиэ ким да билбэтэ. Кини хас чэппиэр аайы бүтэһик уруок бүтүүтэ оскуолаҕа кэлэрэ. Кыһын буоллун, сайын буоллун. Ол күн уһулуччу бэлэмнэнэн киэргэнэн, сиэбигэр толору кэмпиэттээх кэлэрэ. «Оҕо сааһым саамай минньигэс кэмпиэтэ — Миикээ кэмпиэтэ» диэн тулаайах оҕолор интэринээттэригэр иитиллибит Өрүүнэ эмээхсин кылабачыгас суулаах кэмпиэти илиитигэр тутан олорон санаан ылла. Хараҕар сылаас сааскы күн, күөх халлаан, доҕотторо уонна Миикээ барахсан көстөллөр. Кини оҕо буолан сүүрбүт-көппүт, көрүлээбит түгэннэрин, төһө да ыарахан кэмнэр буолбуттарын иһин интэринээккэ олорбут сылларын, үтүө санаалаах Миикээни махтана ахтар. Оччолорго дьон олоҕо уустуга, ас-таҥас кырыымчыга. Ол да буоллар Миикээ хантан кэмпиэт булан аҕалан күндүлүүрүн билигин дьиктиргии саныыр. Оҕо сылдьан минньигэс да минньигэс кэмпиэти эмэ олорон ити туһунан санаабат да эбит. Арай чэппиэр бүтэһик уруога бүтэрин, чуораан тыаһын уонна тааһа суох ачыкылаах, тимэх чаһылаах Миикээ кэлэрин наһаа кэтэһэр этэ. Оҕо дьоллоноругар кыра да наада эбит ээ…
…Бүгүн чэппиэр. Миикээ кэмпиэт аҕалбыта буолуо, уруок хаһан бүтэр….
Наталья Иванова
Чолбон. – 2020. – атырдьах ыйа.