КҮҺҮҤҤҮ ТҮҮЛ
Сайыары күһүн саҕаланнар эрэ,
Сииктээх тыал илгийдэр эрэ,
Хатыҥ сэбирдэҕэ саһардар эрэ,
Хараҥа түүннэр үөмтүлэр эрэ,
Бөдөҥ сулус суулуннар эрэ,
Устугас былыт уһуннар эрэ,
Уһун ардах ытаатар эрэ –
Дьол амтана ньулуйар,
Олох суолтата суураллар,
Тэһийбэт санаа тэһэ кэйэр,
Кэридэх санаа кэрбиир,
Айанньыт санаа аалар…
Атах балай куйаарга, истиэпкэ,
Көҥүлбүн күөмчүлэппэккэ,
Симэлийэ, сууралла, сүтэ
Барыахпын баҕарабын,
Дьонтон, сирдээҕи олохтон
Тутулукпун быһа тардан,
Тойон кыылга кубулуйан
Соҕотох, собус-соҕотох
Күпсүйэ көтөрдүү оҥостобун!
Ону баара, айылҕам барахсан
Күөйэр күһүн мичээринэн,
Хаайар хаар мэктиэтинэн,
Кыһын тыйыс ирдэбилинэн,
Ситэриллибэтэх иэстэрбинэн.
Түүлбэр, түүлбэр эрэ
Тойон кыыл буолан
Көтөбүн олоҕум үрдүнэн,
Тус бэйэм күлүгүм үрдүнэн,
Эҥсиллэр киэҥ куйаарга,
Эҥкилэ суох эйгэҕэ,
Көҥүлгэ!
Күһүҥҥү түүлгэ…
* * *
Тылым барахсан, эйигин
Тупсарына оонньооччу
Туругурар туһугар
Туһаныа турдаҕа,
Сүүс аньыылаах, сүтүктээх
Сорун тимирдээри
Сааталы эйиэхэ көрдүөҕэ,
Кырдьыгын кистэнэр
Кирдээх киһи
Атыннык сааһылаан
Албынын саптыаҕа…
Онно барытыгар улгумнук,
Устар ууну сомоҕолуурдук,
Холкутук, хомуһуннаахтык
Тыл иэҕиллиэ,
Итэҕэтиһиэ!
Арай, поэт – тыл кулута,
Тыл хара хамначчыта
Ити икки ардыгар кыбылла,
Хаарыан тылын харыһыйа,
Мааны тылын манаһа
Мучумааҥҥа тиксиэ,
Мунчаарыа…
Тупсарынааччыны өтө көрүө,
Хатыылаахтык үгэргиэ,
Сордооҕу аһыныа, алы гыныа,
Сырдык санааны баайа сатыа,
Албыны үтэйиэ кырдьыгынан,
Тыл иччилээх былаайаҕынан…
Поэт күүһэ онно эрэ,
Поэт кыаҕа онно эрэ!
* * *
Ханна барыахпыный мин, ханна –
Бу дойдуттан, бу сиртэн,
Эстиэхчэ мөхсөр тылбыттан,
Улуутумсуйар олоҥхобуттан?
Ханна барыахпыный мин, ханна –
Бу алаастан, бу чараҥтан,
Ийэм, аҕам уҥуохтарыттан,
Кинилэр кэриэстэриттэн?
Бу дьэҥкир киэһэбиттэн,
Хоһооннорум уйаларыттан,
Саҥа түспүт хаарбыттан,
Онтон сырдыыр санаабыттан?
Ханна барыахпыный мин, ханна –
Омугум тыйыс дьылҕатыттан,
Сүтэр, эстэр кутталтан,
Ону күөйэр иэдээнтэн…
ПАНДЕМИЯ
Күн бүттэ.
Сурааһын тардыам
Балаҕаным баҕанатыгар,
Тарбахпынан бигээн ылыам
Сиппэтэх санаа суолун…
Ханнык үйэ, ханнык ыра
Тэлгэһэбэр киирдэ буолла,
Хайа үөрүү, хайа сор
Уоста сүттэ буолла?
Аата суох ааспыт күммүн
Аахсыа суох эбиппин –
Улуу-дьаалы бу дьаҥы
Сурааһыҥҥа сотторбун…
КЫРДЬАҔАС ГЕНЕРАЛ
Генерал түөһэйбит.
Муус-маҥан мааны мундира
Холбойбут санныгар ыйаммыт,
Көмүс тигиилээх эполета
Дьүһүнэ сүтэ бороҥурбут.
Генерал көрөр тулатын –
Өстөөхтөр эрэ эргиччи,
Уоран кэтии, үгэргии
Кэлэн ситэн ааһаллар.
Суостаах сытыы хараҕа
Уота умуллан эрэр –
Кими, тугу көмүскээбитин,
Хорсун санаатын анаабытын,
Ханнык кыайыы, өрөгөй
Туоларыгар кыттыспытын
Умнан, умнан кэбиспит…
Ол сылдьан ардыгар
Кини дириҥ сиэбигэр
Кыра бэстилиэт оҕотун
Кистээн имэрийэр –
Соҕотох билэр кырдьыгын,
Соҕотох билэр чахчытын…
* * *
Үлэһит киһи барыстаах
Туораттан көрбүттээҕэр,
Үлэһит киһи алҕастаах
Тугу да оҥорботтооҕор.
Үлэһит киһи кыайыылаах
Ылса да барбаттааҕар,
Үлэһит киһи буруйдаах
Таах сылдьыбыттааҕар.
Үлэһит киһи айхаллаах
Үлэтэ ситэр күнүгэр,
Үлэһит киһи кэмсиниилээх
Тугу эрэ кыайбатаҕар…
* * *
Эмээхсин күнэ быстах –
Сиэннэригэр түбүгүрэр,
Алаадьылыыр, күөрчэх ытыйар,
Дьуккуруйбут тобугу үрэр,
Кэриим ыты аһатар,
Ооҕуй оҕуһу көмүскэһэр…
Эмээхсин күнэ улуу –
Кэлэр кэми арчылыыр,
Киэбин кутар, тупсарар,
Өбүгэ үгэһин үйэтитэр,
Аһыныгас санааны иитиэхтиир,
Айылҕалыын ситимниир…
Киэһэ сүрэҕэ чаалыйар
Сылааттан дуу, дьолтон дуу –
Сиэн минньигэс сытыттан,
Икки мэник кууһууттан!
* * *
Эн миэхэ ол саҕана
Ыалдьыттыы кэлэриҥ,
Хойуу чэйи бардарарга
Миигин үөрэтэриҥ,
Дьаадьаҥнас олоппоско
Киис олбоххо тиксибиттии
Туттан олороруҥ
Уонна орто дойду
Бары албаһын
Өһүлэрдии кэпсэнэриҥ…
Мин сэргии истэрим,
Алаадьыны сыҕарытарым
Уонна чэйим олус хойуутун
Сириэ диэн сэрэхэчийэрим…
Сэрэхэчийэрим –
Итэҕэйбэтим эн кыаххар,
Бэйэм киис олбохпор!
Хойуу чэй хабархайыттан,
Хаалан хаалар аһыытыттан
Тоҕо эрэ дьиксинэрим…
Билбэтим – кырдьан баран
Ол чэйдээһиннэри
Манньыйа саныахпытын,
Кимиэхэ да кэпсэммэт
Кистэлэҥ курдук
Бэйэбит эрэ билиэхпитин,
Уонна күргүөм ортотугар
Көрсүһэр түгэммитигэр
Имнэнсиһэн кэбиһиэхпитин!
* * *
Эдэр этим, курус этим.
Туох күүтэрин билэрим.
Үрдүк сулустар халлааммар
Аналбын түстүүллэрэ,
Олох тыйыс кыһалҕата
Сытыытык кымньыылыыра.
Онно сүрэҕим сэрэйэрэ
Барыта хайдах буоларын –
Курус санаам хаһан да,
Хаһан да сайҕамматын.
Үйэлээх үтүө таптал
Мин тэлгэһэбэр уһаабатын,
Хоргус, быстах, хараҥа
Арахпакка аргыстаһыаҕын.
Уйгу-быйаҥ дэлэйдик
Мин туспар тэнийбэтин,
Күөх окко халаачык тамныы
Даххаһыйа таалбаппын.
Этэр тылым иччилээҕин
Бэйэбэр эрэ кистэниэхпин,
Тугу толук укпуппун
Кэмсинэ да барымыахпын.
Хайҕал, үөҕүү тэбис-тэҥҥэ
Аттыбынан ааһыахтарын,
Мин тылым ыйааһынын
Дьонум хойут өйдүөхтэрин.
Эдэр этим, курус этим…
Биири эрэ сэрэйбэтэхпин –
Үөһэттэн түспүт аналбын
Үйэм тухары айааһыахпын!
* * *
…да под звездой моею и пресветлой
уж как-нибудь, а всё ж я проживу.
Белла Ахмадулина
Хайдах эмэ олоруом, олоруом,
Сүүстэ дьүһүн кубулуйуом,
Хоһоонугар мунар, муунтуйар
Мэник кыыс сиэринэн,
Кырдьыксыт тимир тириитин
Кэтэр тыйыс дьахтарынан,
Тапталтан чаҕыйбыт, тэйбит
Уйан дууһам иминэн,
Оҕо-уруу, сиэн тэнийэр
Чуумпу, бүччүм ыырынан…
Аат-суол көмүс дуйдаах
Солотуутун аахайбакка,
Ымсыы, бэрт былдьаһыы
Уодаһынын батыспакка,
Аргыардаах айан аартыгын
Арыйа тардар баҕалаах,
Атаҕастабылга, хаҕыс тылга
Харда биэрэр кыахтаах,
Истиҥ эйэ, доҕордоһуу
Эйгэтин иччилээн –
Үрүҥ былытым анныгар,
Өбүгэм сырдык алгыһыгар,
Хайдах эмэ олоруом, олоруом,
Сүүстэ дьүһүн кубулуйуом!
Наталья Харлампьева