Иван Гоголев-Кындыл хоһоонноро

КЭЛЭР КЭМ

Поэттардыы арыт мин

Саҥата суох мунчаарабын,

Тарбахпынан бэрийэбин

Оргууй-оргууй гитарабын.

 

Олох хаҥыл долгунун

Дьалкыырыттан салгыбатым,

Уруккуну-хойуккуну

Санаан да санньыйбатым.

Уйдарабын мин кэнэн

Баҕа санаа кынатыгар,

Үктэнэбин кэлэр кэм

Дьэрэкээн кырдалыгар.

 

Кырдала да ол кэм үрдүк,

Сассыардата да сылаас,

Күнүн уота да күндү,

Ыйдаҥата да ыраас.

 

Күөрэгэйэ күөрэгэйдээҕэр

Уһуннук битийбэхтиир,

Кэҕэтэ кэҕэтээҕэр

Ордук чуордук кэҕийбэхтиир.

 

Мунчаардым, сылайдым да

Мин онно дьаарбайабын,

Кэлэр кэм!.. Оо, дьэ хайдах

Сырдатарый дууһабын!..

 

ХОМУС ЫРЫАТА

 

Былыр улуу олоҥхоһут

Лена дириҥ чүөмпэтигэр

Хатан тыллаах хомуһу

Бырахпыта дэһэллэр.

 

Лена күүстээх сүүрүгэ

Хомус тылын таарыйар,

Оччоҕо ый күлүмүгэр

Кини ыллаан дьырылатар.

 

Маҥнай ыллыыр Лена ынырык

Ааспыт кэмин туһунан,

Ол ырыаҕа баар ынчык,

Кырыыс уонна кутурҕан.

 

Өссө ыллыыр Лена сандал

Бүгүҥҥүтүн айхаллаан,

Киниэхэ баар үрдүк анал,

Киниэхэ баар соргу-талаан.

Өссө ыллыыр Лена сарсын

Үүнэр күнүн уруйдуу.

Ол ырыа саамай нарын,

Ол ырыа саамай чулуу.

 

Хатан хомус сытар, сытар,

Дьэбин сиэбэт дэһэллэр,

Сулус буолан умайар

Уу хараҥа түгэҕэр.

 

Кини тыаһын сүрэхпинэн

Илэ истэр кэриэтэбин:

Арааһа, мин киниттэн

Ыллыырга үөрэнэбин.

 

ААН ДОЙДУ ЫЧЧАТА

Аан дойду ыччатын сүрэҕэ

Бу куорат түөһүгэр тиҥийэр,

Аан дойду чараҥын симэҕэ

Бу куорат саадыгар силлиэрэр.

 

Аан дойду чыычааҕын ырыатын

Аҕалбыт курдуктар кыргыттар,

Аан дойду хотойун кынатын

Уларсан кэлбиттэр уолаттар.

 

Аан дойду муоратын долгуна

Уулусса устунан эҥсиллэр,

Аан дойду былааҕын суугуна

Площадь үрдүгэр иһиллэр.

 

Аан дойду хатыҥын лабаата

Хас чараҥ аайытын куустустун,

Аан дойду бэһиэлэй ыччата

Доҕордуу илиитин тутустун.

 

Ханнык да модун тыал оччоҕо,

Суулларыа суоҕа күөх ойууру,

Ханнык да бардам күүс оччоҕо,

Кыргыбат буолуо бар дьоннору.

ХАЙҔАЛ

 

Мөҥүллэрим быыһыгар

Син хайҕанан ылабын,

Онтон имим кытарар,

Үөрэммэтэх буоламмын.

 

Кириитик, дьэбин уоһаат,

Аһыммыттыы миигин көрөр:

«Хайҕал, – диир, – минньигэс дьаат,

Киниттэн талаан өлөр.

 

Үөҕүү үөл сүлүгэһэ

Өрүү өрдук эмтээх эбээт…»

Кэҕиҥниибин сөбүлэһэн,

Мин этэбин мичээрдээт:

 

«Сүлүгэһинэн сүүскэ охсор

Абыраллааҕын өйдүүбүн,

Орулаат умса охтор

Оҕуһу да көрөммүн…»

 

Дьон хайгыыллар… Кэрэ, сүүнэ

Дьыаланан төлүө диэннэр,

Миэхэ олус эрэнэн

Сылаас тылы иэс биэрэллэр.

 

Төһө төгүл хайгыыллар да –

Соччо төгүл дьиппиэрэбин,

Иэс биэртэрин хайаан да

Ирдиэхтэрин билэбин.

 

УУ ОҔУҺУН МУОҺУГАР

СУРУКТАР

Маҥнайгы сурук

Уу оҕуһун модун муоһугар

Кэс тылларбын кыһан эрэбин.

Айакка!.. Тымныы муоска буолбатах,

Бэйэм тыыннаах сүрэхпэр суруйар

быһыылаахпын…

Сир ийэ, сөһүргэстээн туран,

Хойуу туман суһуоҕа халыҥ чэрдээх санныгар

Күүстээх тыалга күөттэммит төлөн тылыныы

эриллэн,

Үйэҕэ биирдэ кэс тылын этэр.

Ону истэллэр улуу поэттар эрэ.

Аҕа халлаан, долгуйан, хараҕын уота

Сындыыс сулус буолан, үтүмэн күн-дьыл

тыала

Килэриччи аалбыт иэдэһинэн субуруйа-

субуруйа

Тыһыынча сылларга биирдэ,

Кэс тылын кэмиринэр,

Ону истэллэр пророктар эрэ.

Кэс тыл мээнэҕэ этиллибэт.

Силиитэ лыҥкыначчы тоҥуор диэри

Үлүйэн иһэр булчут

Кутаа уокка ымсыырарынааҕар күүстээхтик

Эрэйгин-муҥҥун этиэххин баҕардаххына –

Кэс тыл этиллэр. Кэс тыллары этэн бүттэххинэ

Дууһаҥ, кыһыл көтөҕөнөн туолбут

Кырдьаҕас хотой уйатын курдук,

Кураанах буолан хаалыан сөп…

Буоллун! Ийэ барахсан сылаас үүтэ

Оҕотун хааныгар хаан буолан эбиллэр,

Син ол кэриэтэ сүрэххэ ыанньыйбыт тыллар

Дьон утаппыт сүрэҕэр илгэлээхтик

ардыыллар.

Тыллар тыллааҕар атыттар.

Аарыма алтан куолакалы соһон дьүккүйэн

иһэр

Тардыылаах оҕус холун быччыҥын курдук

Чыҥкынас чиҥ буоллуннар мин тылларым,

Саҥа төрөөбүт оҕотун салыы турар

Бургунас ынах хараҕын курдук,

Сылаас буоллуннар мин тылларым,

Соҕотох уолун сүтэрбит дьиппиэр аҕа

Хараҕын уутунуу ыар буоллуннар,

Өлөн эрэр бөлүһүөк киһи

Кэриэс тылыныы кырдьыктаах буоллуннар!

Бу уу оҕуһун чэгиэн муоһа дьапталҕа буор

анныгар

Ахсаана суох үйэлэргэ көмүллэн сыппыта.

Мин кэс тылларбын эмиэ үгүс сылларга

Сүрэҕим түгэҕэр сөҥүрдэ сылдьыбытым.

Ол иһин киһи аайы

Кинини иһитиннэриэхпин баҕарбаппын.

Мин кэс тылларбын анаабаппын

Күөх лабаа суугунун долгуйа истибэт

Куурбут мутук курдук киһиэхэ,

Иин үрдүгэр ууруллубут таас курдук

Томороон, тымныы дууһалаахха.

Мин кэс тылларбын аныыбын

Чымаан санааҕа баттаппыт сэмэй киһи

Ким да суоҕар дириҥник үөһэ тыынарын

Долгуйа истэр чуор дууһалаахха,

Сир үрдүгэр бэйэтэ кыракый сир курдук

Сырдыы, мөккүһэ, айа, тиргиллэ олорор

Баай дууһалаах киһиэхэ.

 

ТАПТЫЫР ӨЛҮӨНЭМ

 

Төрөөбүт биһигим курдук мин

Таптыыбын Өлүөнэ эбэбин

 

Ленаны сирдээх халлаан

Кыыстара диэн кэпсииллэр,

Сарыал сирдиин уураспытыттан

Айыллыбыта дэһэллэр.

 

Мин итини сааһыраат,

Итэҕэйэр буоллум ордук, –

Халлаантан саҕаланаат,

Сир түөһүнэн устар курдук.

 

Сирдээх халлаан кэриэтэ

Таабырына мындыр олус,

Хас суорбата – сир иэйиитэ,

Хас күстэҕэ – тыыннаах сулус.

 

Халлаан курдук кырдьаҕас,

Сир курдук мэлдьи эдэр,

Төрдүттэн күн тахсаат, адьас

Ыран киирэр төбөтүгэр.

 

Сүрэх, уураа күн аайытын

Сирдээх халлаан кэрэ кыыһын.

***

Сүдүнү сүдү таптыыр.

Ол иһин да мамонт кыыллар

Үөскээбиттэр эбит былыр

Сүҥкэн Лена кытылыгар.

 

Томороон дууһаларыгар

Хаан уруулуу этилэр

Бу толомон сарыаллар,

Бу толомон көрүлгэлэр.

Кырыарбыт сөҥ халлааны

Арҕастарыгар ындыыланан,

Хаамсаллара күн аайы,

Сир былыргы түүлэ буолан.

 

Ытык өрүс тыынын ылан,

Ол ытык кыыллар, баҕар,

Сөҕүмэр, толуу, дуолан

Бэйэлэммиттэрэ буолуоҕа.

 

Дьаарбай манна мамонт курдук,

Сүдү санаа, ытык тойук.

***

Мин уоһум баҕарар,

Сарсыардааҥҥы килбик саһарҕаны

Сылайбакка

Убураан-убураан баран,

Бэйэтэ тэтэркэй саһарҕа буолуон.

 

Мин хараҕым баҕарар,

Түгэҕэ суох үрдүк халлааны

Чыпчылыйбакка

Одуулаан-одуулаан баран,

Бэйэтэ күөх халлаан буолуон.

 

Мин сүрэҕим баҕарар,

Күһүҥҥү тыа көтөҕөтө буолан

Тыаһаабакка

Наҕыллык тохтон-тохтон баран,

Бэйэтэ сир ийэ буолуон.

 

САЙСАРЫ

 

Саха дьонун кутун туппут

Сайсары – номох күөлэ,

Халлаан ууһа былыр куппут

Биһилэҕэ буолаҕын эн.

 

Мээнэҕэ эн долгунуҥ

Табык буолан лиҥкинээбэт,

Мээнэҕэ хомус отуҥ

Хомус буолан дьиэрэһийбэт.

 

Омоҕой баай күөх буруота

Кытылгынан устар этэ,

Эллэй Боотур маҥан ата

Ойбоҥҥор уулуур этэ.

 

Сырдык мичээр иҥпит уугар

Куба устар этэ сайын,

Билигин бөх омуһаҕар

Кубулуйан сытаҕын.

 

Ханнык сэккэр, ыар буруйгар

Саманнык кэбилээтилэр?

Килбиэннээх килбик ньуургар

Кэрээнэ суох силлээтилэр?

 

Туоххаһыйар, ытыыр-соҥуур

Туйаарыма кэриэтэҕин,

Ханнык хорсун Ньургун Боотур

Хаһан быыһыыр эйигин?

 

Кындыл

 

Чолбон. – 2025. – 1 №

Тарҕат:

Подписаться

Салгыы аах

Сүбэлиибит