Бастакы хонук
Ол күн бастакы кыргыһыылара кинилэр позицияларыттан үс биэрэстэлээх сиргэ баар нацистар блиндажтарыгар саба түһүүгэ буолбута.
Уон алта киһилээх бөлөх икки аҥы хайдан олордуу мастардаах ойуур саҕатынан барбыта. Сарсыардааҥҥы борук-сорукка бирикээскэ ыйыллыбыт миэстэҕэ тиийэн кылгас соҕус траншеялаах блиндаж баарын көрбүттэрэ. Манна өстөөх суох диэн билэллэрэ, онон соччо дьаархаммакка чугаһаабыттара, ол эрээри, биллэн турар, сэрэхтээхтик испиттэрэ. Чугаһаан кэлбиттэрэ, бастакы блиндажтан түөрт уонча хаамыылаах сиргэ иккис блиндаж баара биллибитэ.
Блиндаж баарын дьон саҥатын дорҕоонунан быһаарбыттара, сотору кинилэр өйдөөбөт тылларынан кэпсэтэллэрин истибиттэрэ. Ыкса чугаһаабыттарын кэннэ, бука, кинилэр атахтарын тыаһын истэн буолуо, сир анныттан эмискэ хара күлүк барыс гына түспүтэ. Сонно тута аптамаатынан сууллары ытан түһэрбиттэрэ уонна тэлэччи аһыллыбыт блиндаж аанынан гранаталары тамнаабыттара. Дэлби тэбии, ыһыы-хаһыы, буор-сыыс уонна буруо өрө оргуйа түспүтэ. Хардары ытыалааһын суох буолбута. Улахан сэрэҕинэн, чуҥнуу-чуҥнуу сири дириҥник хаһан оҥоһуллубут ордууга киирбиттэрэ, аана бэрт кыараҕас этэ, бастакы өстөөх ол да иһин эмискэ сир анныттан күөрэс гына түспүт курдук эбит. Блиндажка саалаах-сэптээх, анал куйахтаах байыастар бары нэһиилэ кыбыллан баппыттара. Өлүктэри кумаҕынан сабыта тарыйбыттара. Таһырдьа таһаартыыр кутталлаах этэ, өстөөхтөр даҕаны көрүөхтэрин сөбө. Куйахтарын устан сынньанардыы олорбуттара. Бөлөхтөрүн хамандыыра Сокол блиндаж «Г» буукуба курдук көрүдүөрүгэр харабыл олордубута. Таһырдьа быгыалаабатыгар бирикээстээбитэ.
Сотору роталарын хамандыыра рациянан кинилэргэ Рус диэн байыас баһылыктаах, радиоэлектрон сардаҥаларынан өстөөх сибээстэһэрин харгыстыыр тэриллээх бөлөх көмөҕө ыытыллыбытын туһунан биллэрбитэ. Сотору буолаат атах тыаһа иһиллибитэ, бары көмө кэллэ диэн күө-дьаа буолан сэгэҥнэһэ түспүттэрэ. Ити кинилэргэ анаммыт көмө буолбатаҕын хантан сэрэйээхтиэхтэрэй…
Эмискэ блиндаж аһаҕас аанынан гранаталар көтөн киирбиттэрэ. Көрүдүөр холлороонугар олорооччулар, ол иһигэр харабыл тута өлбүттэрэ. Атыттар бары ытыалаан тиҥийбиттэрэ, хата сааларын-сэптэрин тутан олороллоро. Сорохтор аһаҕас аанынан, ким эрэ бэрэбинэлэр быыстарынан ытыалаабыттара. Блиндаж иһэ буорах буруотунан, быылынан, ыһыынан-хаһыынан, ынчыгынан уонна аптамаат тыаһынан өрө оргуйа түспүтэ. Бурхаат рацияны хаба тардан ылан рота хамандыырыгар кинилэр баар сирдэригэр уоту аһарга көрдөспүтэ, атын ханнык даҕаны быыһанар кыах суох этэ. Блиндажтан хайалара даҕаны тыыннаах тахсыбата биллэрэ. Олохторо сап саҕаттан тутуллан турара. Блиндажка киирии «Г» буукуба курдук оҥоһуллубута эрэ быыһаабыта. Онтон атын барыларын гранатанан сабыта тамнаан кэбиһиэхтэр этэ.
Биир түгэҥҥэ Бурхаат кинилэргэ көмөҕө иһэр Рус бөлөҕүн туһунан саныы биэрбитэ. Рус нууччалыы эрэ саҥардар даҕаны, сахалыы кыратык билэр, бэл, аҕыйах этиини оҥорор этэ. Рус тута сахалыы тыллары бэрт бытааннык саҥаран хардарбыта. Кини «ити эһиги ытыалыыгыт дуо» диэн хос-хос ыйытан тахсыбыта, ол улаханнык кыйахыыра, чыпчылҕан да түгэнэ олус күндү этэ эбээт. Ол да буоллар траншея диэкиттэн биир-икки аптамаат ытар тыаһа иһиллибитэ, сонно «укроптар» ытыалыыллара тохтообута. Бурхаат ону туһанан таһырдьа ыстанан тахсыбыта уонна бааһырбыт киһилэрин соспутунан куотан эрэр икки өстөөҕү көрө биэрбитэ. Икки киһи арыый атын хайысханан куотан эрэллэрэ. Бары кинилэри ытыалаан тибиирдэн өссө иккини охторбуттара.
Өстөөх чугуйаатын кытары аны улахан калибрдаах минометтар ытыалаан барбыттара. Гранаталар дэлби тэбиилэригэр улаханнык дөйүөрбүт биһиги биир байыаспыт, эдэркээн уол, траншея хайыҥар иэҕэҥнии олорон дэлби тэбии ньиргийээтин кытары ханна да барбыта биллибэттии симэлийэн хаалбыта. Минометтар ытар тыастарын истэн уонна тэйиччи олордуу мастар быыстарыттан өстөөхтөр аптамааттарын уота кылахачыйарын көрөн, Бурхаат, утары ытыалыы сытан, кинини траншеяҕа ыстан диэн хаһыытыы сатаабыта да, биирдэрэ истибэтэҕэ. Төбөтүн хам туттан баран аһаҕас сиргэ иэҕэҥнии олорбута. Миинэ балачча түргэнник көтөн кэлэр, ол иһин Бурхаат быыс булан уолу хайыҥтан аллараа түҥнэри тардан түһэрбэккэ хаалбыта. Ону билигин даҕаны улаханнык хараастан ахтар.
Сокол эмиэ улаханнык дөйбүт этэ, ол туһунан рота хамандыырыгар биллэрбиттэригэр тута Бурхаакка бөлөҕү хамаандалыырга бирикээс биэрбитэ. Бурхаат, төһө даҕаны атахха бааһырдар, хамаандалыырга сөбүлэммитэ. Киниэхэ маннык ыарахан түгэҥҥэ кыра бааһырыы аайыттан табаарыстарын хаалларар санаа киирбэтэҕэ даҕаны. Минометунан ытыалааһын саҕаламмытыгар Бурхаат хас даҕаны байыаһы кытары траншеяҕа хорҕойбуттара, онтон кыараҕаһыттан уонна бары соҕотох миинэ аһылыга буолуохтарын сөбүттэн сорохторо блиндажка киирбиттэрэ. Онуоха сахалары икки аҥы араарбыттара, тоҕо диэтэххэ, блиндажтар икки ардыларыгар рациянан кэпсэтэллэрин өстөөхтөр истэр буоланнар, сахалыы эрэ саҥарыахтаахтара.
Халлаан сырдаабыта, сарсыарда буолбута. Харабыл туруоруохха наада этэ, Бурхаат бастакынан бэйэтэ тахсарга быһаарыммыта. «Укроптар» хаһан баҕарар, хайа баҕарар өттүттэн саба түһүөхтэрин сөбө. Ол иһин кини блиндаж таһыгар харабыл туруорарга быһаарбыта, дьиҥэр, ол олус кутталлаах этэ, өстөөх дрона олус элбэҕэ. Кини дроҥҥа көстүмээри окуопаны үрдүнэн туора быраҕыллыбыт далаһа анныгар олорбута, ол эрээри ити көннөрү, бэйэни уоскутунарга эрэ аналлаах хахха этэ.
Балачча өр олорон баран, солбук киһини таһаарарга быһаарыммыта. Кини кэнниттэн тахсыбыт байыас эмиэ ол далаһа анныгар бүкпүтэ. Бэрт кылгас кэм ааһаатын кытта кассетнай снаряд эстэн тоҕо барбыта. Икки атаҕар ыараханнык бааһырбыт байыаһы блиндажка соһон киллэрбиттэрэ уонна мантан ыла харабыла суох блиндажка хорҕойон олорорго быһаарыммыттара. Аан оннугар хаптаһыннары кэккэлэппиттэрэ, ол эрээри сотору дрон көтөн кэлэр, ол «ааннарын» дуомун үлтү тэптэрэн, тырыыҥкалара бэйэлэригэр ыһыллыбыта. Инньэ гынан аан аһаҕаһынан көстүбүт дроннары ытыалыырга быһаарыммыттара. Бэрт кылгас кэм иһигэр икки дрону тоҕо ыппыттара. Ол эрээри дрон хаһан баҕарар блиндаж иһигэр көтөн киириэн сөбө. Өлөр өлүүнү кытаахтыы сылдьар баҕайылар олус элбэхтэрэ. Ону таһынан өстөөхтөр кинилэр ханна баалларын билэллэрэ, онон сүгүн олордубаттара чахчы этэ.
Күнүс улаханнык куйаарбыта, блиндаж иһэ ип-итии буолбута. Уулара бүтэн, Бурхаат бааһырбыт байыастан үрүсээккэр уулааххын дуо диэбитэ, онуоха биирдэрэ кэҕис гыммыта. Бурхаат үрүсээги хасыһан ууну эрэ буолбакка, хаххаланар сиэккэни булан ылбыта. Онтон олус үөрбүттэрэ. Сиэккэни ааҥҥа тиирэ тардыбыттара. Төһө да тыалга тэлимнии турдар, дроннары баҕас тохтотуохтааҕа. Күн устата ити сиэккэҕэ өссө сэттэ дрону иҥиннэрэн сэттэ төгүл өлөр өлүүттэн быыһаммыттара. Дрон сиэккэҕэ иилистэн хаалара, ону арааран траншеяҕа быраҕан дэлби тэптэрэллэрэ.
Ити курдук бөҕөргөтүллүбүт пууну былдьааһын уонна көмүскээһин бастакы күнэ ааспыта.
Иккис хонук
Түүн буолбута. Унньуктаах уһун түүнү быһа саллааттар «дьэгэ-бааба» диэн ааттыыр дроннара үрдүлэригэр элиэтээбиттэрэ. Ити улахан тыастаах, ол оннугар сүрдээх кыахтаах, ыраахтан салаллар тэриллэр түүнүн эрэ көтөллөрө, тепловизорынан итиини таһаарар сыалы буллахтарына, күүстээх буомбаны быраҕаллара. Бастакы буомба блиндаж үрдүн тоҕо тэппэтэҕинэ, салгыҥҥа ыйанан туран хаста да быраҕан тиһэҕэр кинилэри син биир суох оҥоруохтаахтара.
Сарсыарда биэс чаас саҕана рация хардьыгынаабыта уонна кинилэр диэки «Бредли» диэн америка бронетранспортера иһэрин биллэрбиттэрэ. Урут итинник тэрили кытары күөн көрсүбэтэх уонна утарсарга аналлаах сэптэрэ-сэбиргэллэрэ суох байыастар сирэй-сирэйдэрин көрсүбүттэрэ, улаханнык дьиксиммиттэрэ. Бары куттанан илиилэрэ-атахтара баайыллан хаалбыт курдуга. Хайаан даҕаны туох эрэ дьаһалы ылыннахха эрэ сатанара, оттон Бурхаат хамандыыр быһыытынан барыларын иннигэр эппиэтинэһи сүгэрэ.
Туох баар дьулуурун, күүһүн түмүнэн кини блиндажтан булбут бүлүмүөттэрин уонна аптамаатын хаба тардан ылаат, бары таһырдьа тахсалларыгар, өстөөҕү төттөрү охсоллоругар бирикээстээн хаһыытаабыта. Онтон кэннин хайыһан даҕаны көрбөккө таһырдьа ыстаммыта. Сэрэнэн траншеяттан быган бронетранспортеры көрбүтэ. Баараҕай улахан, урут хаһан даҕаны харахтаабатах багдаллыбыт сэптэрэ өссө ордук суоһуран көстүбүтэ. Сиргэ сыстыаҕынан сыстан үрдүк айыылартан, өбүгэлэриттэн ити өлүү сэбэ атын сиринэн ааһарыгар көрдөһө сыппыта. Ол эрээри оннук буолбатаҕа… «Бредли» киниэхэ адьас чугас кэлэн тохтообута, сонно тута иһиттэн өстөөх саллааттара кутуллан тахсыбыттара. Кинилэр олус эрэллээхтик тутталлара, бэл, кирийэ даҕаны сатаабатахтара. Киниттэн баара-суоҕа сүүрбэттэн тахса миэтэрэлээх сиргэ бааллара. Тохсуолар этэ. Бурхаат бүлүмүөтүн кинилэр диэки туһаайбыта, ол эрээри бастаан граната быраҕабын дуу, ытыалыыбын дуу дии санаабыта. Ити кэмҥэ анараа блиндаж диэкиттэн доҕотторо ытыалыыллара иһиллибитэ. «Бредли», сонно эргиллэ түһээт, төттөрү барбыта. Дьэ онуоха Бурхаат саараҥныыр санаата тута симэлийбитэ, чыыбыһын хам туппута. Кылгас уочаратынан кыҥыы-кыҥыы ытыалаабыта, киниэхэ чугас турбут биэс нацист охсуллубут оттуу охтубуттара, атыттар утары ытыаласпытынан барбыттара. Сотору бүлүмүөтэ харан хаалбыта, онуоха аптамаатын хабан ылан ытыалаан тибийбитэ. Киниэхэ көмөлөһөн Сипсап ытыалаабыта. Өстөөхтөр диэкиттэн ытыыр саҥа, хаһыы-ыһыы уонна ынчык иһиллибитэ. Сотору уу чуумпу сатыылаабыта.
Ити кэмҥэ Бурхаат улахан миномет ытар тыаһын истибитэ, ойон туран блиндажка ыстаммыта. Блиндажка ойон киирбитэ, Сипсап уонна кини эрэ тахсыбыттар этэ, атыттар олорбуттарын курдук олороллоро. Ол эрээри, бары тахсыбатахтара эмиэ даҕаны үчүгэйдээҕэ. Элбэх буолан тахсыбыттара буоллар, өстөөхтөр билэн адьас атын быһыы-майгы түбүлүө эбитэ буолуо. Бурхаат дьонугар тугу даҕаны этэ-тыына барбатаҕа, арай, бирикээһи толорбот буолуу улахан соттуктаах буолуон сөбүн туһунан сэрэппитэ.
Балачча кэтэһэ түһэн баран, Бурхаат анараа блиндажка баар дьонун билсэ барбыта, бөкчөччү туттан сүүрэн иһэн охто сытар өстөөхтөрү хараҕын кырыытынан кэтии испитэ. Икки киһи өссө даҕаны хамсыыллар этэ, ол эрээри олору ытыалыы сатаабакка блиндажка ньимис гыммыта. Манна биир даҕаны сүтүк суоҕа, ол туһунан рота хамандыырыгар биллэрбитэ.
Дьэ онтон өлөр-тиллэр хапсыһыы күүрээнэ ааспытын кэннэ Бурхааты ыар санаа хам баттаабыта. Кини аан бастаан тирээн туран кэриэтэ дьону ытыалаата. Өстөөхтөрүн өстөөхтөр даҕаны, кинилэр эмиэ дьоннор буоллаҕа. Киһини өлөрдүм дии саныыр олус ыарахан буолар эбит. Кинилэр өстөөхтөр, биһигини өлөртүү кэлбиттэрэ диэн бэйэтин уоскутуна сатаабыта. Табаарыстарын уонна бэйэтин көмүскээн ытыалыырга тиийдэҕэ. Ол эрээри адьас сап-салыбырас буолан хаалбытын хайдах даҕаны тохтотор кыаҕа суоҕа. Өлөр өстөөхтөргүттэн көмүскэнэн кинилэри кыртаххына даҕаны, итинник буолар эбит. Өстөөхтөрү өһөрүүнү ытык иэһин курдук ылыныы киниэхэ хойут кэлбитэ. Оттон билигин кинини икки атахтаах тыынын аан бастаан быспыт ханнык баҕарар буойуну курдук олус ыар санаа хам баттаабыта. Итинник туруктан Бурхааты доҕотторун кытары кэпсэтии эрэ арыый аралдьыппыта…
Сэриигэ быһыы-майгы бэрт түргэнник уларыйар. Рота хамандыырыттан аны икки бааһырбыт өстөөҕү билиэн ыларга бирикээс кэлбитэ. Бурхаат саллааттар олохторун харыстыыр туһуттан хайдах эмэ гынан хамандыыр санаатын уларыппыт киһи дии олордоҕуна, Макс диэн байыас блиндажтан ойон тахсыбыта уонна сотору буолаат биир билиэннэйи соһон аҕалбыта. Ити нацист бэринэбин диэн бэлиэ биэрэ сыппыт, хамандыырдара ону дрон көмөтүнэн көрбүт эбит. Оттон атахтарын тосту ыттарбыт иккис киһи билиэн түбэһимээри Макс чугаһаан эрдэҕинэ бэйэтин гранатанан дэлби тэптэриммит. Ити түгэн бэрт өр Бурхаат төбөтүттэн тахсан биэрбэтэҕэ. Өстөөхтөргө даҕаны кытаанах санаалаахтар баар буолаллар эбит. Билиэннэй «укроп» доппуруос кэмигэр «Бредлиттэн» түспүт тоҕус киһиттэн сэттэтэ тута бүлүмүөтүнэн ытыалааһыҥҥа өлбүтүн уонна бааһырбытын кэпсээбитэ. Кини аҥаар атаҕын тосту ыттарбыт эбит.
Ити кэмҥэ номнуо күн ортото ааспыта. Күнүс үс-түөрт чаас саҕана Бурхаат бэйэтин блиндаһыгар тиийбитэ, ол кэмҥэ ротаттан икки киһи билиэннэйи ылан барар соруктаах тиийэн кэлбиттэрэ. Ол эрээри Бурхаат кинилэри билигин бааһырбыт өстөөҕү сүкпүтүнэн төттөрү бараргыт кутталлаах, онон тохтуу түһүҥ диэн тылыгар киллэрбитэ. Кырдьык, тула өттүлэригэр коптердар көтө сылдьаллара. Кэбээйи диэн ааттаммыт байыас оннук ордук эбит диэн сөбүлэспитэ. Инньэ гынан бары кыараҕас блиндажка симиллэн олорбуттара.
Иккис күн итинник түмүктэммитэ. Бөҕөргөтүнүүлээх пуун биһиги илиибитигэр хаалбыта.
Үһүс хонук
Олус итии, тыынар даҕаны салгын суох курдуга. Халлаан хараҥарыыта кинилэр позицияларыгар «дьэгэ-бааба» көтөн иһэр тыаһа иһиллибитэ. Кэбээйи, блиндажтан тахсар сылаас дьон баарын биллэрбэтин диэн, бааһырбыт саллаат үрүсээгиттэн булуллубут утуйар мөһөөччүгүнэн ааны саба туран сибигинэйэн, ол эрээри барыларыгар иһиллэрдии: «Уолаттаар, бары кимтэн, туохтан эрэ хайдах сатыыргытынан көрдөһүҥ. Тулуйуҥ», – диэбитэ. Бары кирийиэхтэринэн кирийэн олорбуттара, хас биирдиилэрэ истэригэр ити өлүү тэрилэ ааһа көтөрүгэр таҥараттан, үрдүк айыылартан көрдөспүтэ-ааттаспыта.
Дрон тыаһа чугаһаабыта, онтон тохтообута. Мотуорун тыаһыттан сылыктаатахха, адьас блиндаж үрдүгэр ыйанан турара. Тыҥааһын улааппыта, баара-суоҕа сөкүүндэ иһигэр суох буолуохтарын сөбө. Дэлби тэбииттэн тугуҥ да ордуо суоҕа, өлүккүн даҕаны булуохтара биллибэт. Барыларыгар тымныы көлөһүн ыгыллан тахсыбыта. Сиэмэх тэрил син балачча блиндаж үрдүгэр ыйанан турбута уонна буомбатын бырахпакка ааһа көппүтэ. Бука, сибилигин өлөбүт дии олорон быыһаммыт эрэ дьон кинилэр туруктарын өйдүөхтэрэ дии саныыбын. Бары өрө тыыммыттара, сибигинэһэн үөрүүлэрин биллэрбиттэрэ. Дрон оператора туох эмэ кыра даҕаны уорбалааһын баара буоллар, кыракый кнопканы баттаата даҕаны уонча биһиги байыаспыт тыына быстыа этэ. Кэбээйи утуйар мөһөөччүгүнэн ааны үчүгэйдик сабан дуу, эбэтэр ким хайдах сатыырынан ийэтиттэн, таҥараттан, үрдүкү айыылартан көрдөһөн-ааттаһан, эбэтэр ханнык эрэ көстүбэт күүстэр көмөлөһөннөр быыһаммыттара. Өлөр өлүү ааһа көппүтэ.
Сотору буолаат, анараа блиндаж диэки икки дэлби тэбии ньиргийбитэ, сонно тута рацияҕа ыһыы-хаһыы, ынчык, ол быыһыгар Сокол көмөлөһүҥ диэн хаһыытыыра иһиллибитэ. Бурхаат хас даҕаны байыаһы кытары таһырдьа ыстанан тахсан анараа блиндажка ыстаммыттара. Барыта буруо-тараа, быыл этэ. Күөрэ-лаҥкы барбыт, сиҥнэн хаалбыт блиндажтан ынчык, хаһыы-ыһыы иһиллэрэ. Сокол эрэ атаҕар тура сылдьара. Кини «Г» курдук көрүдүөргэ харабылга олорбут эбит, ол иһин эчэйбэтэх. Сыгынньах илиилэринэн, туох түбэһэринэн маһы-оту сүргэйэн доҕотторун оротолообуттара. Биир икки атаҕа тостубут байыас, төһө даҕаны хас хамсаннаҕын ахсын ынырыктаах ыарыыттан кыланаталаан ыллар, бэйэтэ сыыллан тахсыбыта.
Бурхаат буруо, быыл быыһынан өссө иһирдьэ киирэн Рус уонна Вован хамсаабакка сыталларын булбута. Туруортуу сатаабыта кыаллыбатаҕа. Иккиэн өлбүттэр этэ. Ханна эрэ Сипсап хаһыытыыра. Кинини Макс хостообута, ону иккиэн таһырдьа таһаарбыттара. Сипсап хайа эрэ албаһынан атаҕын жгутунан хам тардыммыт этэ, бука, онон тыыннаах хаалбыт быһыылааҕа. Ити кэнниттэн өссө биир тыыннаах киһини хостообуттара. Үс киһи өлбүт, үс киһи ыараханнык бааһырбыт этэ. Сокол эрэ бүтүн хаалбыта. Бааһырбыттары барыларын бэйэлэрин блиндажтарыгар киллэрбиттэрэ. Онон кыаныах айылаахтарга турар эрэ сир хаалбыта.
Сотору эмиэ «дьэгэ-бааба» мотуорун тыаһа иһиллибитэ. Эмиэ бары тыыммакка да турбуттара. Дрон адьас аттыларыгар дыыгынаабыта, ол эрээри дэлби тэбиилэр тэйиччи соҕус ньиргийбиттэрэ. Бары чэпчээбиттии өрө тыыммыттара. Бу да сырыыга өлөр өлүүттэн орпуттара. Түүн устата иккис төгүлүн.
Халлаан сырдыахча буолбута. Бурхаат хас киһи баарын аахпыта, саа тутааччы адьас аҕыйах хаалбыт этэ. Ол иһин халымырдык бааһырбыттары төттөрү ыытарга быһаарбыта. Кинилэр халлаан сырдыан иннинэ бэйэлэрин дьонноругар тиийдэхтэринэ эрэ быыһанар кыахтаахтара. Ол туһунан дьонугар эппитэ. Сорохтор барбаппыт диэбиттэрэ, тоҕо диэтэххэ, кинилэргэ көмөҕө ыытыллыбыт хас даҕаны бөлөх кыргыллыбытын билэллэрэ. Ол дьонтон сорохторо эрэ кыра уу уонна сэрии сэбэ аҕалбыттара уонна үгүстэрэ аара кыргыллыбыттарын кэпсээбиттэрэ.
Ол эрээри доҕоруҥ көрдөһөр даҕаны курдук эппит буоллун – бирикээс аата бирикээс. Бастакынан биир халымырдык бааһырбыт киһи сыыллан барбыта. Чуумпу этэ, ол иһин Бурхаат уон мүнүүтэнэн иккис киһини ыыппыта. Итинник сөп буола-буола бааһырбыттары биир-биир ыытыы номнуо олохсуйбут ньыма этэ. Өскөтүн өстөөх икки эбэтэр хас да байыаһы көрдөҕүнэ, тута дроннарынан атаакалыан сөбө. Соҕотох киһи син тыыннаах хаалара. Онтон үһүс, төрдүс киһи сыылбыттара. Ол эрээри сотору соҕус аптамаат ытыалыыр уонна дэлби тэбии тыаһа иһиллибитэ. Кэлин биллибитинэн, биир бааһырбыт буойун дроннартан көмүскэнэн аптамаатынан ытыалаабыт, ол эрээри онтукалара икки гранатаны быраҕаннар кинини уонна чугас сыыллан испит байыаһы өлөрбүттэр этэ. Атын бааһырбыттар роталарын позициятыгар сыыллан тиийбиттэрэ.
Блиндажка үс ыараханнык бааһырбыт киһи хаалбыта: радиоэлектрон сардаҥалардаах тэрили үлэлэтиэхтээх сааһырбыт киһи, Сипсап уонна биир Бурхаат билбэт саллаата.
Бааһырбыттары ыытан баран харабыл туруоруммуттара уонна кыратык сынньана түспүттэрэ. Бурхаат кылгастык уонна ыараханнык утуйа түһэн ылбыта, онтон туох эрэ куугунууруттан уһуктан кэлбитэ. Чугас ханна эрэ мотуор тыаһыыр курдуга. Ону иһиллии сатыы-сатыы, Псих диэн рота радиһын кытары сибээстэспитэ уонна дрон көтүтэн көрөрүгэр көрдөспүтэ. Ити кэмҥэ ытан ньиргитэллэрэ иһиллибитэ уонна баһаам улахан тыас дэлби ыстаммыта. Бары дөйүөрэн хаалбыттара, блиндаж титирэстии түспүтэ, үрдүттэн кумах саккыраабыта. Сонно туох барыта өрө эккирии түһэринии иккистээн, үһүстээн дэлби тэбиилэр ньиргиспиттэрэ. Снарядтар блиндажтан адьас чугас түһэн тоҕута ыстаммыттара, өссө сорохторо үрдүн сиирэ-халты түһэн туора ыстаныталаан эстибиттэрэ. Рациянан Псих кинилэр тастарыгар снарядтар эстэллэрин уонна биир тааҥка, «Бредли» иһэллэрин туһунан хаһыытаабыта.
Ити дьулаан сураҕы бары истибиттэрэ. Бурхаат дьонун сирэйин-хараҕын көрбүтэ да, куттанан куттара көппүтэ биллибэт этэ. Бэйэтэ оргууй оҥостубутунан барбыта – сынньанарыгар устубут куйаҕын кэппитэ, аптамаатын уонна пехотаны утары гранаталарын ылбыта. Атын туох даҕаны сэбэ суоҕа. Бары тахсыҥ диэн хаһыытаат, таһырдьа ыстаммыта. Тааҥка адьас чугас тыаһыыра. Кэннин хайыһан Кэбээйини уонна Якуту эрэ көрбүтэ. Онтон атын аттыгар ким даҕаны суоҕа. Үөхсэ түһээт, блиндажка төттөрү ойон киирбитэ биир ыараханнык бааһырбыт уонна Сипсап эрэ бааллара. Кини бары тахсыбыттарын, оттон кырдьаҕас байыас сыыллан барбытын туһунан эппитэ.
Бурхаат төбөтүгэр дьонум куттанан куоппуттар диэн бөрүкүтэ суох санаа көтөн түспүтэ уонна аба-сата, ынырык абааһы көрүү уорааныгар хам куустарбыта. Ол эрээри кини таҥнарбыттарыгар итэҕэйбэккэ дьонун бойобуой ааттарынан ыҥыра-ыҥыра, ол быыһыгар Психтэн көмө көрдөөн хаһыытыы-хаһыытыы блиндажтан төттөрү ойон тахсыбыта. Тааҥка хайыы-үйэ урусхалламмыт блиндажка адьас чугас кэлбит этэ уонна траншеяны үрдүнэн туора соҕус ытыалаан ньиргитэлээн эрэрэ. Ити кэмҥэ рацияҕа Сокол хаһыыта хардьыгынаабыта, кини «баарбыт, блиндаж кэтэҕэр охтубут мас кэннигэр сытабыт» диэбитэ. Бурхаат үөрэн мэктиэтигэр сүрэҕэ нүөлүйбэхтээбитэ – доҕотторо кинилэри өлөр өлүү айаҕар хаалларан барбатахтар эбит! Ол эмискэ күүс-күдэх биэрэргэ дылы гыммыта, бэл, тааҥка даҕаны оннук суостанан-суодалланан көстүбэтэҕэ.
Блиндаж кэтэҕэр сытааччылар ытыалыыллара иһиллибитэ. Аптамаатынан ытыалыыллара, ол аата «Бредлиттэн» өстөөх пехотата түспүт буоллаҕа. Тааҥка диэки гранаталары быраҕаттаабыттара, аптамаатынан тибиирдибиттэрэ. Ити кэмҥэ өстөөх дроннара элээрэн кэлбиттэрэ, ону кытары «укроптар» хорҕойбут ойуурдарыттан уоту аспыттара. Бурхаат утары ытыалаһарын, дроннартан куота көтө сатыырын, субу тараадыһан кэлбиттэрин күөрэтэн бирдиргэтэрин, бэйэлэрин артиллерияларыгар сыалларын ыйан биэрэрин быыһыгар дьонун аптамааттарын маҕаһыынын иитэн биэртэлээбитэ. Артиллерияҕа ыйан биэрии оччо үчүгэйэ суоҕа, онон снарядтар сыалларыттан ыраах түһэн дэлбэритэ ыстаммыттара. Ол да буоллар тааҥка уонна «Бредли» сотору төттөрү күлтэрэҥнэспиттэрэ. Пехотаны кытары бэрт элбэх дрон, чугас тыаҕа бүкпүт өстөөхтөр эрэ хаалбыттара. Роталарын хамандыыра дрон көмөтүнэн көрө олорон кинилэр кыргыһыыларыгар көмөлөһө сатаабыта. «Укроптар» траншея хайа өттүгэр кирийбиттэрин этэн биэртэлээбитэ. Кини ыйыытынан Бурхаат снаряд тоҕо тэппит оҥхойугар саспыт түөрт өстөөҕү гранатанан суох оҥорбута.
Якут ити күн уонтан тахса «камикадзе-чыычааҕы» тоҕута ытыалаабыта. Кини дрон кыратык салгыҥҥа ыйанан тохтуу түһэр кэмигэр түбэһиннэрэн ытыалыыр эбит. Саллааттар Польшаҕа оҥоһуллубутун иһин «полька» диэн ааттаабыт, адьас тыаһа суох кэлэн түһэр кыра калибрдаах миинэлэрэ кэлэн эститэлээбиттэрэ. Олор дэлби тэбэр күүстэрэ бэрт кыра да буоллар, таба түстэхтэринэ киһини бааһырдыахтарын, өлөрүөхтэрин даҕаны сөп. Ордук кутталлааҕа адьас тыаһа суох кэлэн түһэллэрэ.
Дроннарга таптарымаары биир сиргэ сыппакка траншея устун өрүү сыҕарыйа сырыттахха табыллара. Онуоха эбии аны аптамааттара харан хаалбыттара. Бастаан Сокол аптамаата харбыта, онтон Кэбээйи киэнэ туһата суох буолбута, хата, кини кэлин өстөөх блиндаһыттан булбут, оскуолак тырыта тэппит бүлүмүөттэрин хайа эрэ сатабылынан үлэлиир оҥорбута. Биир түгэҥҥэ кини, эргиллэ түһээт кэннин диэки ытыалаан субуруппута. Бурхаат онно бэйэбит дьоммут бааллар диэн хаһыытаан көрбүтэ даҕаны, киһитэ ытыалыырын тохтоппотоҕо. Кэлин билбитэ, кинилэри кэтэхтэринэн эргийэн эрэр үс бандеровеһы сууһарбыт этэ. Кэбээйи хараҕын кырыытынан өстөөхтөр траншеяны үрдүнэн ыстаммыттарын көрбүт эбит. Ол эрээри кини бүлүмүөтүнэн өр ытыалаабатаҕа. Атаҕын анныгар түһэн дэлби ыстаммыт дрон кинини ыараханнык бааһырдыбыта. Кэнники кини этигэр-сиинигэр барыта 28 баас-үүт баарын аахпыттара. Госпитальга бастаан граната 18 үлтүркэйин ылҕаабыттара, иккиһигэр уону ылбыттара.
Дроннар быыстала суох халаатаһан кэлэллэрэ, сороҕор траншея үрдүнэн алта-сэттэ сиэмэх тэрил элиэтиирэ. Ону тэҥэ өстөөх хорҕойбут ойуурун балаһатыттан АГС (станковай автоматическай гранатомет) ытыалыыра, оччоҕо тула өттүлэригэр гранаталар тобурах курдук түһэн тоҕута тэбэллэрэ.
Бастаан гранаталара бүппүтэ, блиндажтан булбуттара кытары ордубатаҕа. Ботуруоннара эмиэ аҕыйаабыта. Бурхаат дьонугар бүтэһик хаа ботуруону түҥэппитэ, онон бары быһаҕас маҕаһыыннаах хаалбыттара. Ол иһин Бурхаат дроннары ытыалаамаҥ, хас биирдии ботуруону харыстааҥ, өстөөх кимэн киирдэҕинэ эрэ ытыалаарыҥ диэн бирикээстээбитэ.
Кыргыһыы былаһын тухары Бурхаат рота хамандыырыттан сэрии сэбэ уонна эбии күүс ыытарыгар модьуйбута. Хамандыыра сырыы ахсын көмө барда диирэ. Кэлин биллибитинэн, ол бөлөхтөр бары кыргыллыбыттар, ордубуттара үрүө-тараа ыһыллыбыттар этэ.
Биир кэмҥэ Бурхаат рациянан кэпсэтэ олордоҕуна, кымньыынан сискэ мииннэрбит курдук буолбута, сонно умса баран түспүтэ. Бааһырдым дии санаабыта, ол да буоллар блиндажка бэйэтэ киирбитэ, куйаҕын устубута. Көхсүгэр биэс снаряд үлтүркэйэ хатаммыт этэ, ону таһынан атаҕын урукку бааһыттан хаан оҕуолуура. Балачча олорон арыый уоскуйан баран, чуут өлө сыспытын дьэ өйдөөбүтэ. Куйаҕын устан кэбиспит Сокол, харса суох ытыалаһа сылдьар Якут, Пек эмиэ хаһан баҕарар өлүөхтэрин сөбө, ол эрээри чугуйар туһунан санаан да көрбөттөрө. Кырыктаах кыргыһыы кэмигэр өлөр туһунан сананыллыбата, ону-маны саныыр кыах даҕаны суоҕа, тутуу былдьаһыах, өстөөхтөрү сууһарыах эрэ кэриҥнээҕиҥ. Кини туруулаһыахха, тулуйуохха эрэ диэн өйдөөҕө. Куттал кэнники киирэр диэн мээнэҕэ эппэттэр эбит этэ. Бурхаат ити салахай курдук сыстыбыт санааттан нэһиилэ босхоломмута. Суһаллык туох эрэ дьаһалы ыллаҕына эрэ сатанарын өйдөөбүтэ.
Кинилэр төрдүөйэҕин өстөөх өссө биир кимиитин хайдах даҕаны тохтоппотторун өйдүүллэрэ. Бары бааһырбыттара, сэриилэрин сэбэ бараммыта. Бурхаат көмө көрдүү барыахха диэбитэ. Ити соҕотох суол этэ. Бэйэлэрэ эрэ баран көмө аҕала сатаатахтарына табыллара. Онтон атын бары манна өлөллөрүгэр тиийэллэр. Оччоҕо бу үлүгэрдээх кыргыһыынан, улахан сүтүгүнэн ылбыт позицияларын былдьаталлар. Онон хайаан даҕаны көмө кэлиэх тустаах.
Ити кэмҥэ Бурхаат бөҕөргөтүллүбүт пууну ылыахтаах өстөөх сүрүн күүһэ өлбүт, эбэтэр бааһырбыт буолуохтаах дии саныыра, ол эрээри кэлин биллибитинэн «Бредли» өссө үс төгүл кэлэн десант түһэрбит этэ. Оттон кини ааҕарынан отуттан тахса бандеровец суох оҥоһуллубута.
Кини этиитин бары ылыммыттара, ол эрээри ким даҕаны көмө көрдүү барар баҕалааҕын биллэрбэтэҕэ. Хаана баран кубарыйан хаалбыт Сипсап Бурхаакка бэйэҥ эрэ бараргар тиийэҕин диэбитэ. Тыыннаах хаалар эрэл бэрт кыратын даҕаны иһин, Бурхаат саҥата суох хомуммутунан барбыта. Бэрэбээски адьас суоҕа, барыта бүппүтэ. Онон аһаҕас баастарын үрдүнэн бүтүннүү көлөһүн, кир-хох буолбут таҥаһын кэппитэ. Оргууй аҕай ханан барара ордугун саныы-саныы куйаҕын ыга тардыммыта, кааскатын көннөрүммүтэ, аптамаатын санныгар быраҕыммыта. Баҕар, кини бу бүтэһик хардыыларын оҥороро буолуо. Быһыы-майгы хайдаҕыттан көрөн дьаһанарга быһаарыммыта.
Хаалбыт дьоно кинини хаххалаан өстөөхтөр диэки аҕыйах ытыыны оҥорбуттара. Бурхаат траншеяттан тахсан сыһыы диэки сыыллыбыта, онтон ойон туран кыаҕа баарынан аһаҕас сиринэн сүүрбүтэ. Бу миинэлээх хонуу этэ, кини ону билэрэ. Биир даҕаны «чыычаах» кини үрдүгэр элиэтээбэтэҕэ, өлүү сэбин тамнаабатаҕа. Доҕотторун аҕыйах ытыыта өстөөхтөрү аралдьыппыта. Сүүрэн иһэн билэр-билбэт айыыларыттан, иччилэриттэн барыларыттан тыыннаах хааларыгар көмөлөһөллөрүгэр ааттаһа испитэ. Көрдөһүүтүн күүһүрдээри саха быһаҕын кыыныттан хостоон сыгынньахтыы тутан испитэ, бу биилээҕи оҥорбут уус күүс-көмө буоларыгар ыҥырбыта. Тимир ууһуттан көрдөһүүтэ уонна быһаҕы илиитигэр тутан иһэрэ санаатыгар киниэхэ күүстээх харысхал, дурда-хахха буолуохтааҕа. Оттон өлөр өлүү адьас аттыгар баара. Сыыһа-халты үктээтэ, кыратык тардылынна эбэтэр олус тиэтэйдэ, охтон түстэ, туора халыйда, эбэтэр иннин эрэ көрө истэ даҕаны күдэҥҥэ көтүөн сөптөөҕө…
Кини туох баар күүһүн түмэн сүүрэн иһэр курдук сананара. Ол эрээри хас да сиринэн бааһырбыт, үгүс хаана барбыт, кырыктаах кыргыһыыга сырата-сылбата быстыбыт, хас да күн утуйбатах киһиэхэ туох улахан күүс, сэниэ баар буолуой? Онуоха эбии атаҕын бааһыттан хаана чаккырыыра улааппыта, оттон көхсүн баастара хайдах буолан эрэллэрин билэ да сатаабат этэ. Сүүрэн иһэн атаҕын жгутунан ыга тардаары гыммыта сатамматаҕа. Хонууну биир гына кассетнай снаряд дэлби тэбэр тэриллэрэ ыһылла сыталлара. Ону үктээтэ даҕаны атаҕын уллуҥун тоҕо тэптэрэн кэбиһиэхтээх. Онон-манан тааҥканы утары миинэлэр иитиллэ сыталлара көстөрө. Эмискэ адьас аттыгар тыаһа суох «полька» түһэн эстибитэ. Кинини бултаһан эрэллэрин өйдөөн, Бурхаат, күүһэ баарынан маҕыйаат, ойуур диэки халыйбыта. Көхсүн бааһа ньиргийэрэ сүрдэммитэ.
Ойуур балаһата барыта тоҕута тэптэриллибит этэ. Ханан даҕаны чөл сир ордубатах быһыылааҕа. Сарсыардааҥҥы үөл-дьүөлгэ Бурхаат миинэ кылыылара чиккэччи тардыллан туралларын көрбүтэ, олору сэрэнэн атыллыы-атыллыы, иннин хоту баран испитэ. Наһаа бытааннык сыҕарыйара. Халлаан сыыйа сырдаан барбыта, Бурхааттаах роталара баар сиригэр ыыппыт икки бааһырбыт доҕотторо манна кэлэн өлөн сыталларын көрбүтэ… Сотору кини диэки кассетнай снарядтар иһиирэн кэлэн эститэлиир буолбуттара. Ол иһин төттөрү хонуу диэки халыйбыта уонна эмиэ сүүрэн барбыта. Сүүрэн даҕаны буолуо дуо, бааһырбыт атаҕын соһо тардан өрүтэ көтүөлээн сыҕарыйара.
Миинэлээх хонуунан ханнык эрэ тиэхиньикэ кэлэн ааспыт суолун көрөн ол олугун батыспыта. Ити суолу батыһан кэмниэ-кэнэҕэс дьонугар тиийэн кэлбитэ уонна сибээс блиндаһыгар сыһыллан киирбитэ. Ити алта сүүсчэкэ миэтэрэ сир оҥхойдоро, дулҕата, хас биирдии көһөҥө тааһа, быыһа суох иитиллибит миинэтэ кини өйүгэр сүппэттии хатанан хаалбыта.
Кэлбитэ, рота хамандыыра алтыс бөлөҕү көмөҕө ыытаары бэлэмнии сылдьар эбит. Кинилэри сонно тута Бурхаат кэлбит сиринэн ыыппыттара. Бу иннинэ барбыт биэс бөлөх аара ыһыллан хаалбыттар, биирдиилээн бааһырбыт эрэ дьон блиндажтарга төннөн кэлбиттэр. Бурхаат тыыннаах хаалбыт буойуттарыгар рота позициятыгар чугуйан биэрэллэригэр бирикээс биэрбиттэрэ.
Сокол Бурхаат барбытын кэннэ дрон кэлэн түһэн дэлби тэбиитигэр өлбүт этэ. Бурхаат онно бэйэтин буруйдана саныыр, кыргыһыы күүрээнигэр Сокол куйаҕын устан кэбиспитин көрбүтэ, өссө сэмэлээбитэ эрээри кэт диэн модьуйбатаҕа. Якут өлбүт доҕорун блиндажка соһон киллэрэн хараҕын саппыт этэ.
Оттон Якут тыыннаах хаалбыта. Дрон дэлби тэбиитигэр бааһырбыта уонна чугуйар туһунан бирикээс кэнниттэн эрэй бөҕөнөн дьонугар кэлбитэ.
Кэбээйи уонна Пек бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөһөн сыыллан испиттэрэ. Бүттэтэ суох бааһырбыт Пегы Кэбээйи соһоро. Пек бастаан гранатаны быраҕарыгар буулдьаҕа илиигэ таптаран траншеяҕа сууллан түспүтэ, онтон тута адьас аттыгар дрон кэлэн дэлби ыстанан оскуолактарынан саба типпитэ. Чугуйан иһэн биирдэ тыын ылаары тохтообуттарыгар кини айаҕынан хаана барбыта уонна өлөн хаалбыта. Пек кыргыһыы кэмигэр эмиэ куйаҕын устубут этэ, онон оскуолак тыҥатын дьөлө сүүрбүт, ол үрдүнэн ытыалаһа сыппыт эбит. Кэбээйи соҕотоҕун сыыллан тахсан тыыннаах хаалбыта.
Сипсабы быыһыы үс тус-туһунан бөлөх барбытыттан иккитэ бааһыран ыһыллан хаалбыттара. Үһүс бөлөх кинини син таһаарбыта. Кини тыыннаах, билигин Дьокуускайга олорор. Атаҕын быспыттара. Сотору-сотору Бурхаакка эрийэр, доҕотторун аһыйан ытамньыйан, айманан ылар…
***
Бу кыргыһыы кыттыылаахтара бары араас судаарыстыбаннай наҕарааданы ылбыттара. Бурхааты Россия Геройугар түһэрбиттэрэ.
Мин Бурхааты кытары аан бастаан Донецкай норуот өрөспүүбүлүкэтин Докучаевскай куоратын балыыһатын тиэргэнигэр көрсүбүтүм. Манна бааһырбыт саха байыастара эмтэнээччилэр. Бурхаат эйэҕэс сирэйэ, кылгастык ол эрээри олус болҕомтолоохтук көрөн ылара тута сөбүлэппитэ. Докучаевскай балыыһатыгар командировкаламмыт хирург бырааһы кытары тугу эрэ бэркэ итийэн-кутуйан ырытыһа тураллара. Миэхэ кинини ыйан баран, Бурхаат диэн ааттаабыттарыгар, мин тута кини туһунан иһитиннэриини аахпыппын өйдүү түспүтүм. Сонно ирэ-хоро кэпсэтэргэ уонна кини хорсун быһыытын туһунан суруйарга быһаарыммытым. Кини бастаан Бурхааппын диэн билсибитэ, онтон дьэ толору аатын-суолун эппитэ. Тоҕо диэтэххэ, байыаннай дьайыы бара турар сиригэр, үгэс быһыытынан, сэрииһиттэр бэйэлэрэ ылыммыт ааттарынан эрэ билсиһэллэр. Волонтердар уонна байыастар бары оннукка үөрэммиттэрэ ыраатта, онон араспаанньаҥ, аатыҥ-суолуҥ күлүккэ хаалар. Бэйэ-бэйэбитин билсиһэн кэпсэтэн-ипсэтэн барбыппыт, Бурхаат: «Миигин төрөппүттэрим родина уонна мир диэн тыллары кытары ситимнээн Родимир диэн ааттаабыттара», – диэбитэ.
Кини сааһа сүүрбэ алта эбит даҕаны, арыый аҕа курдук көстөр. Орто уҥуохтаах, киппэ көрүҥнээх, кэпсииригэр илиитинэн хамсанан көрдөрөр уонна нууччалыы кытаанах тыллары кыбыталыыр, сэрии будулҕаныгар оннук тыллара суох сатаммаккын ээ. Кинини көрөөт, санаабытын ситиһэр, ылыммытын ыпсарар уонна атыттартан эмиэ оннугу ирдиир киһи дии саныыгын. Биир тылынан эттэххэ – лидер.
Ити күн хойутуу биһиги бэрт өр ирэ-хоро кэпсэппиппит: оҕо сааһын, устудьуон сылларын, дьиэ кэргэнин, доҕотторун уонна, биллэн турар, сэрии туһунан.
Сэрии иэдээнин, ынырыктаах түгэннэрин этинэн-хаанынан билбит киһи ол туһунан кэпсиирэ олус ыарахан. Өйгөр-санааҕар доҕотторуҥ өлөллөрө, хаан-сиин, ынырыктаах ыарыы, уйулҕа муҥутуур күүрүүтэ бу баардыы хос киирэн кэлэрэ хайа аанньа буолуой… Мин Бурхаат кыргыһыы түгэннэрин барытын ымпыктаан-чымпыктаан кэпсииригэр сирэйэ-хараҕа тыйыһырарын, хаана-сиинэ алдьанарын илэ харахпынан көрбүтүм.
Кинини көрөн олорон тас көрүҥүттэн опернай ырыаһыт идэтигэр үөрэнэ сылдьыбыта буолуо диэбэккин. Киппэ быһыытыттан, сымсаҕай хамсаныыларыттан ордук спордунан дьарыктаммыт быһыылаах дии саныыгын. Кэлин кини музыканы эбэтэр спорду таларыгар бэрт өр мунаахсыйбытын билиммитэ. Ону таһынан соҕотох буоллаҕына ыллыырын олус сөбүлүүрүн быктарбыта… Кини бэрт элбэх ырыаны билэр, кута-сүрэ өрүү ырыа абылаҥар тардыһар.
Музыка эйгэтигэр эбэтин көмөтүнэн үктэммит, Анна Ивановна сиэнин музыка оскуолатыгар илдьэн биэрбит. Уол фортепиано кылааһыгар үөрэммит. Музыка оскуолатыгар дьарыктанар бүтэһик сылыгар дэриэбинэҕэ көһөн үөрэҕин ситэрбэккэ хаалбыт. Тохсус кылааһы бүтэрэн баран Марк Жирков аатынан Дьокуускайдааҕы музыка колледжыгар туттарсан киирбит, ырыаһыт идэтигэр үөрэммит.
Родимир музыка эйгэлээх ыал оҕото. Кинилэр Кузьминнар дьиэ кэргэн театрын тэрийбиттэр, үгүс күрэскэ кыттан, элбэх бириискэ тиксибиттэр, эһэлэриттэн ураты бары ити дьиэ кэргэн театр артыыстара эбиттэр. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Сыл бастыҥ ыала» күрэс кыайыылаахтара. Кинилэр аймахха Мандар Уустуун бииргэ үлэлиир тимир ууһа, дуобакка Россия спордун маастара эмиэ бааллар. Бурхаат тастыҥ быраата Егор Кузьмин балалаайкаҕа олус үчүгэйдик оонньуур, кини билигин Новосибирскайга консерваторияҕа үөрэнэ сылдьар. Олус көхтөөх, ураты талааннаах аймах.
Искусство, музыка уонна театр эйгэтин дьонун сэрииттэн адьас тэйиччи курдук саныыбыт. Оттон бу түгэҥҥэ адьас атын буолан тахсыбыта. Өлөр-тиллэр охсуһууга, кырыктаах кыргыһыы кэмигэр ураты хорсун быһыы эрэ үрүҥ тыын өллөйө буолар үлүгэригэр, ырыых-ыраах баар кыракый дэриэбинэ уола, ырыа куттаах, атахха бааһырбыт Бурхаат хамандыыры солбуйан тирэх пууну көмүскүүр байыастары салайбыта.
Биһиги, кыргыһыы итиитин-буһуутун билбэтэх дьон, ол иэдээннээх түгэннэри барытын ситэри өйдөөбөппүт чахчы. Ол эрээри мин Бурхаат ол үс күннээх кырыктаах хапсыһыы, өлбүт доҕотторун тиһэх мүнүүтэлэрин, бааһырбыт табаарыстарын туһунан кэпсииригэр хайдахтаах курдук долгуйарын, күүрэрин көрбүтүм. Кинилэр бары дьиҥнээх эр киһилии, булгуруйбат санааланан хабыр хапсыһыыга туруммуттар. Сарын-сарыҥҥыттан өйөһөн өстөөхтөрдүүн өһөрсөр доҕотторуҥ ураты хорсун быһыыларын, тулуурдарын сөҕүү-махтайыы, ис сүрэхтэн махтана санааһын, бука, бэйэҥ ол охсуһуу үөһүгэр сырыттаххына, хаста даҕаны бааһырдаххына эрэ сүрэххэр-быаргар симэлийбэттии иҥэрэ буолуо.
Бурхаат үксүн сэрииһит доҕотторун тустарынан кэпсээн тахсар, бэйэтин туһунан тугу даҕаны чорботон ахтыбат. Барыларын туһугар эппиэтинэһи сүгүү, тыыннаах хаалар туһугар кинилэри угуйан охсуһуу үөһүгэр бастакынан ыстаныы киһиэхэ барытыгар кыаллыбат. Оттон быһаарыылаах күннэргэ Бурхаат диэн саха уолун кутугар-сүрүгэр оннук ураты кыах уһуктубут эбит.
Александр Седалищев
Нууччалыыттан Данил Макеев тылбаастаата
Чолбон. – 2024. – Сэтинньи