«Байанай
Чуор Мандаарап ресторан аанын арыйа тардаатын кытта музыка тыаһа ньиргийэ түстэ, амтаннаах ас, арыгы, сигарета буруота буккуспут минньигэс сыта муннугар саба биэрдэ. Киирээти кытта тохтуур, сыгынньахтанар хоһу ааһа көрдөххө, кэккэлэспит үгүс остуоллардаах саалаҕа көр-нар кытаанаҕа буола турар быһыылаах: уот-күөс араас өҥүнэн күлүмүрдүү оонньообут, бэркэ сэргэхсийбит, үөрбүт-көппүт дьүһүннээх мааны дьон ким үҥкүүлээн имитэ сылдьар, ким аһаан кимиритэ олорор.
Ону көрөн, бэрт хоодуоттук киирэн испит Чуор саллан, биир сиргэ тэпсэҥнээн хаалла. Быйыл кыһын Лаҥхаада тайҕатыгар эһэ арҕаҕар түбэһэ түһэн баран маннык саллыбытын өйдөөбөт. Аргыыйдык табахтаан, карабинын таллырҕатан көрөн баран, утуйа сытар кырдьаҕас сылаас тыыныттан муус кырыа буолбут арҕах аанын тоҕо охсон ытын ыытан кэбиспитэ. Бэйэтэ саатын арҕах айаҕар туһаайбытынан турбута. Улук уутуттан уйгуурдубуттарыттан үнтү кыыһырбыт, кыйахаммыт кырдьаҕас ыты кытта ырдырҕаһан, сырбатыһан бу мырбаллан тахсыбытыгар сүүһүн ортотугар ытан, тиэрэ биэрэн түһэрбитэ. Онно тайҕа муҥур хаһаайынын түҥнэрэн баран, аны бу күн сиригэр куттанара суох курдук санаммыта.
Бэдэр бэргэһэлээх, салгын сиэбит сирэйдээх төрөл киһи киирбитигэр харабыл туората, атыҥырыы көрдө быһыылаах, баҕар, сантехник дуу, электрик дуу киирдэ дии санаабыта буолуо: «Что вам надо?» — диэбитинэн олорор олоппоһуттан туран кэллэ. Онтон Чуор өһүргэниэх санаата кэллэ: «„Что надо?» диэбит буола-буола, тугуй, ол тыаттан кэлбит киһи киириэ суохтаах үһү дуо?» — дии санаата уонна өрөлөспүт ньоҕой харахтарынан сүүһүн аннынан уун-утары көрдө.
— Чо, нельзя что-ли?
-Аа, — бу киһини кытта аахсан туһамматын, күүс-күдэх да өттүнэн сабырыйтарарын тута өйдөөн, харабыл сымныы түстэ. — Если отдыхать, пожалуйста, место найдем, — диэн буолла.
«Туох да диэтиннэр, куоракка биирдэ кэлбиччэ, дьон манна хайдах көрүлүүрүн көрөн тахсыахха» дии санаата Чуор, сонун устан таҥас ыйыыр сиргэ туттарда уонна дараҕар саннын, модьу харыларын ыбылы ыла сылдьар сиэрэй баайыы сибиитирэнэн хаалла. Онтон хайдах эрэ дух-дах туттан, киэҥ-киэҥник атыллаан киһитин батыһан түгэх остуолга миэстэ баарыгар олордо.
Остуолга утары бэркэ чуҥкуйбут көрүҥнээх эдэрчи киһи табахтаан унаарыта олорор. Кэннигэр ньылбаарыччы тарааммыт баттаҕа, уоһун үрдүгэр тор бытыга борук-сорук уокка ордук чуолкайдык көстөллөр. Ол эрээри күлүмнүү оонньуур уот эмискэ сырдаан кэллэҕинэ, хараҕын анныгар мунньуллубут биллэр- биллибэт сурааһыннар бу киһи олоҕу олорбутун, сырыыны сылдьыбытын туоһулууллар.
Чуор чаһытын көрдө — лоп курдук аҕыс чаас буолбут. Баччаларга кини хаары, кырыаны бүрүнэн, хапкааннарын көрөн үнтү сылайан үүтээнигэр төннөн кэлэр. Оһоҕун оттон, муус уулларан, чэй оргутунан аһаан баран булдун таҥастаан ырычаахтаһар. Үүтээнин иһэ хараҕар бу көстөн кэллэ. Тимир оһох күлүбүрүү умайар. Чүмэчи симик уота илибириир. Аан аттыгар ыта төбөтүн икки илин атаҕар ууран, хараҕын симэн, нуктуу сытар. Эргэ радиоприемниктан музыка, сахалыы саҥа иһиллэр.
«Куорат дьоно баччаларга тугу гыналлара буолла? Бэлэм сылаас дьиэ, итии уу. Мас мастаан, уу сылытан эрэйдэммэккин. Маанытык таҥна-таҥна рестораннарга сылдьан эрдэхтэрэ» дии саныы-саныы Чуор биирдэ өйдөммүтэ, утары олорор киһитин чыпчылыйбакка да одуулаан олорор эбит.
-Хайа, быраат, хантан сылдьаҕын? — киһитэ бастакынан кэпсэтии таһаарда.
-Булчуппун. «Байанай» диэн ааттааҕын иһин билэ-көрө киирдим, — Чуор хайдах эрэ бу киһи «эн манна тоҕо кэллиҥ» диэҕэ диэбиттии быһаара сатыы олордо. — «Бураммар» саппаас чаас атыылаһаары кыратык киис, эһэ сыата атыылаатым.
-Булчуппун диигин дуу? — киһитэ били чуҥкуйбут көрүҥэ суох буола оҕуста. — Коллега эбиккин дии. Мин эмиэ булчуппун. Ха-ха-ха, — күлэн хараҕа чаҕылыҥнаата. — Икки булчут бу түүн баҕас Байанайтан бэриһиннэрэр инибит, — диэтэ уонна табаҕын буруолаппытынан пепельницаҕа хам баттаата. Официаны ыҥыран остуолу охсон тобугуратта.
-400 грамм водката… Икки пиибэтэ… Ыалдьыкка үчүгэй салаатта уонна хортуоскалаах бифштекстэ.
-Кырдьык булчуккун дуо? — Чуор итэҕэйбэтэхтии киһитин сирэйин-хараҕын кэтээтэ.
-Булчуппун. Бастаан билсиһиинэн көтөҕүөх, онтон кэпсэтиэхпит.
Официант аҕалбыт дьэҥкир графиныттан арыгы кутан иккиэн тэҥҥэ хантас гыннардылар. Ол кэнниттэн Чуор бастаан дух-дах туттубута ааһан, хайдах эрэ бэйэ дьонун ортотугар, уруккуттан сылдьа үөрүйэх сиригэр олорор курдук сананна. Тула өттүн дьэ холкутук эргиччи көрдө. Кинилэртэн чугас остуолга хаалтыстаах, көстүүмнээх үскэл киһи уонна тэтэркэй уостаах, маҥан сирэйдээх мааны дьахтар үрдүк атахтаах бакаалтан арыгы иһэ олороллор. Оргууйдук тугу эрэ кэпсэтэллэр. Дьахтар уоһа оппоҥнуур, уһун синньигэс тарбахтарынан салфетканы убахтыыр. Эр киһи истэр, сөбүлэһэр, кэҕиҥниир. Онтон кэлэр остуолга биэс-алта кыыс-уол үмүөрүһэн олорон күлэллэр-салаллар. Ити курдук остуол барыта хаһаайыннаах. Нууччалар, сахалар да, эдэрдэр, саастаахтар да бааллар. Официант, амтаннаах бүлүүдэлэри, күндү арыгылары тута-тута, төттөрү-таары хаамыталыыр. Музыка тыаһаатаҕына, сорохтор туран үҥкүүлүүллэр. Тоҕо бэрдэй? Бырааһынньык. Күн аайы бырааһынньык. Баҕардыҥ да бырааһынньык.
-Кэргэннээххин дуо? — утары олорор киһитин саҥата ыраахтан дуорайан кэлбит курдук иһилиннэ.
-Суох, — диэн хардарда бэрт кэбэҕэстик Чуор. Дьиҥэр, ити кини саамай ыарыылаах боппуруоһа. Отут иккитэ буолла да, баччааҥҥа диэри кэргэнэ, оҕото-уруута суох. «Нохоо, эһэни кытта эһэ, бөрөнү кытта бөрө буолан эрэҕин быһыылаах, — ити ийэтиттэн күннэтэ истэр тыллара. — Сотору түүлэнэриҥ буолуо. Эдэргин буолбат дуо, кыргыттары көрүөххүн». Кэлин өйдөөтөҕүнэ, кыһын булка, сайын окко наар үрэх бастарынан сылдьан, кыыс, оонньуу-көр диэнтэн улам тэйэн барбыт эбит. Кыһын Саҥа дьыл саҕана түүлээҕин туттара киирдэҕинэ, кулуупка, оонньууга олох тардыспат, тиийдэҕинэ даҕаны, дискотека кэмигэр хараҥа муннукка уолаттары кытта табахтыы, кэпсэтэ олорор. Дьиҥэр, кини бастаан аармыйаттан кэллэҕинэ кыыс эрэ барыта ымсыыра көрөр уола этэ. Көнө үрдүк уҥуохтаах, хап-харанан туруору көрбүт харахтаах, куондардаах фуражкатын кэтэҕин диэки анньан баран хааман чыппаҥнаан аастаҕына, кыргыттар харахтара кини диэки буолара. Аармыйаттан кэлбит бастакы сайына — кини биир саамай бэлиэ кэмэ. Ол сайын кини тапталын көрсүбүтэ, идэтин быһаарыммыта, дьылҕатын талбыта.
-Оттон эн кэргэннээххин дуо? — киһититтэн утары ыйытта.
-Суох. Кэргэннэнэ сылдьыбытым. Иккитэ. Билигин булчуппун. Көрөҕүн дуо, ол барахсаттары? — саала ортотугар икки кыыс эр дьону угуйардыы араастаан хамсанан үҥкүүлүү сылдьалларын көрдөрдө. — Ити туртастар. Оттон мин дурдаҕа кирийэн олорор сааһыппын.
-Туртаска дурдаламматтар, — Чуор көннөрөн биэрдэ. — Дурдаҕа куһу кэтэһэллэр.
-Чэ, буоллун. Айылҕа ортотугар сылдьар булчут үһүбүн. Бу киэһэ ити туртастартан биирин эмэ «суоһаран» квартирабар илдьэн хоннордохпуна, ол мин байанайым буолар.
-Ол сөбүлэһэллэр үһү дуо, булт буолалларын? — Чуор хайдах эрэ итини сүөргүлүү иһиттэ уонна кыргыттары көрдө. Кэрэ да кыргыттар. Итилэртэн биирин эмэ кэргэн ылан дьиэ-уот, оҕо-уруу тэринэн олорбут киһи төһө эрэ үчүгэй буолуо этэй? Ийэтэ эрэйдээх үөрүө да этэ.
Биирдэ өйдөөтөҕүнэ, кини дэриэбинэтигэр киһи кэргэн ылар да кыыһа суох эбит. Кини саастыыта үөрэҕи ылбатах, хотоҥҥо ыанньыксыттыы, дьааһылаҕа ньээҥкэлии сылдьар сулумах кыргыттар бааллар, онно кини кыһаммат. Учуутал кыргыттар, эдэр специалистар урукку курдук мээнэ кэлбэт буолан тураллар. Чуор, төһө да тайҕаҕа сырыттар, бэйэтин наһаа хаалыылаах курдук санаммат. Араадыйанан аан дойду, өрөспүүбүлүкэ сонуннарын күннэтэ истэ, ырыта олорор. Үүтээнигэр сахалыы, нууччалыы саҥа кинигэлэр, сурунааллар куруук баар буолаллар. Ону таһынан хаартысканан үлүһүйэр: айылҕа сэдэх көстүүлэрин, тыа кыылларын, көтөрдөрүн түһэрэн альбом оҥостор.
-Көр эрэ, ол саарба олорор. — Саҥа билсибит атаһын куолаһа Чуору эмиэ ресторан эйгэтигэр төнүннэрдэ. Били үскэл киһилиин кэпсэтэ олорор мааны маҥан дьахтары ыйан көрдөрдө. — Итиннэ мин санаммаппын даҕаны, кылааннаах кылааннаах курдук, үптээхтэргэ-харчылаахтарга эрэ тиксэр. Манна албын саһыллар эмиэ бааллар. — Арыгыта төбөтүгэр таҕыста быһыылаах, киһитин кэпсээнэ элбээн, аны лэбээрэн барар. — Аскын аһаан, арыгыгын иһэн баран, сырбас гынан хаалаллар. Ол эрээри мин хапкааннарым билиҥҥитэ мүччү тута гына иликтэр. Ха-ха-ха, — киһитэ астыммыттыы олоппоһугар тиэрэ түстэ.
«Булт буолаахтаан. Дьиҥнээх булка, тайҕаҕа илдьэ тахсыбыт киһи, төһө эрэ сылдьаҕын. Ойуурунан, маарынан аҕыйах чаас хаамтаххына, сынтас гынар киһи буолуоҥ ээ, бука» Чуор киһитин сыаналыырдыы көрдө. Ол кэмҥэ үһүс остуолга үмүөрүһэн олорор эдэр дьон лаппа холуочуйдулар быһыылаах, айдаан-куйдаан улаатта. Маатыра иһилиннэ. Остуол тыастаахтык сыҕарыйда. Таас ыстакаан муостаҕа түһэн бытарыйда. Харабыл, ресторан хотуна дьахтар сүүрэн кэллилэр. Буойсуу, холдьохсуу буолла. Уолаттар ону истиэхтэрэ дуу, мордьооттоһон турдулар. Ордук ыйаастыгас харахтаах, киччэччи кырыйтарбыт саллаҕар бастаах, дараҕар сарыннаах уол баппата. Оҕус курдук дьүккүччү көрөн, тиэриллэҥнээн хаһаайыттарга ынан тиийдэ. Саанар быһыылаах. Кэлэҕэйдии-кэлэҕэйдии тугу эрэ саҥаран силэ бырдаҥалыыр.
-Киһи буойарын истибэт дьон дуу, тугуй дуу? — ону көрө олорон Чуор тулуйбата.
-Эдэр уолаттар билигин абааһылар. Киһи аахсыбат дьоно. Таах былдьаныахха сөп, — атаһа сүбэлээччи буолла.
-Оччоҕо тугуй, талбыттарынан көрүлүүллэр дуо, ол? — Чуор олоппоһуттан туран кэллэ.
Тайах тыһа унтуулаах бөҕө-таҕа киһи чиҥник хааман кэлбитигэр, уолаттар бары өрө көрө түстүлэр.
-Кимҥиний эн?
-Булчуппун.
-Ха, булчут. Каратэ диэн тугун билэҕин дуо? — саллаҕар бастаах уол Чуору сэнээбиттии өрө көрөн таһаарда.
-Оттон эн эһэни кытта дорооболоспутуҥ дуо? — биирдэрэ муодатык ыйытар киһи буолла.
-Ха, дьэ киһи дии…
-Оччоҕо дорооболоһуох.
Каратист өйдөөбөккө Чуор сүүнэ ытыһыгар илиитин уган биэрдэ. Ытыс тимир ытарча курдук ыбылы ылла. Каратист ыарыытыттан ньохчос гынна, хараҕын быһа симтэ.
-Уоскуйдуҥ дуо?
-Ыыт, кэрэдэк, а то кэһэтиэм, — киһитэ маатыралаан субурутта.
-Уоскуйдуҥ дуо?
-Аа-а, — каратист баламат ыарыыттан тылын былас таһаарда. Үҥкүүлээн эрэр курдук куйбаҥнаата. — Айа-а, айака. Бүттүм… Уоскуйдум. Ыыт.
Ыһыктан кэбиспитигэр, байааттаҥнаан тиийэн олоппоһугар «лах» гына олордо. Уокка сиэппит курдук илиитин илибирэттэ. Ол кэмҥэ «милиция кэллэ» диэн буолла. Ресторан хотуна икки формалаах киһини батыһыннарбытынан, тугу эрэ саҥаран чубугуруу-чубугуруу, остуолга кэллилэр.
Суумнааччылар тахсааттарын кытта үөрбүт курдук музыка ньиргийэ түстэ. Ресторан дьоно ойон туран туох да буолбатаҕын курдук үҥкүүлээн, имиллэҥнээн киирэн бардылар. Арай Чуор санааҕа ылларан, сүөм түһэн кураанах ыстакааны убахтыы олордо.
-Чуор, дорообо!
Сүрдээх сайаҕас куолас иһиллибитигэр көрө түспүттэрэ, тупсаҕай таҥастаах-саптаах, нарын быһыылаах эдэр дьахтар мичилийэ турар эбит. Бу рестораҥҥа миигин билэр киһи, өссө буолаары буолан кэрэ, кыраһыабай дьахтар баара буолуо диэн өйүгэр да оҕустарбатах Чуор табаарыһыгар балыйда, киһитин диэки көрдө.
-Чуор, миигин билбэтиҥ дуо?
Дьахтар өссө биирдэ хатылаабытыгар өйдөөн көрбүтэ, Күннэй турар эбит.
-Күннэйгин дуо? — Чуор остуолу тыастаахтык үтүрүйэн өрө сүгүллэн туран кэллэ.
Күннэй… Уонтан тахса сыллааҕыта Үүттээх сайылыкка ыллыы-туойа, көтө-дайа сылдьыбыт устудьуон кыысчаан духуу сыттаах, киһи сэрэнэн кэпсэтэр куорат мааны дьахтарыгар кубулуйбут. Чуор армияттан эргиллэн кэлбит сайыныгар куораттан кыргыттар этэрээттэрэ тахсан фермаҕа ыанньыксыттары солбуйа сылдьаллар этэ. Күннэй, Ася, Оля, Туйаара… Кыргыттар дэриэбинэ уолаттарын ууларын аймаабыттара. Киэһэ аайы волейбол, гитара, күлүү-оонньуу. Оччолорго матасыыкыл үйэтэ этэ. Кыргыттары мэҥэстэн баран дэриэбинэ буорун күдээритэн, алаас отун тэпсэн төттөрү-таары сүүрдэн биэрэллэрэ. Чуор матасыыкылыгар сыыйа этэрээт саамай мааны, өйдөөх кыыһа Күннэй олорсор буолан хаалбыта.
Мааппа диэн сатархай саҥалаах, боростуой ааттаах гынан баран, сүрдээх көхтөөх, тэрээһиннээх кыыс баара. Саха тылын учуутала буолаары сылдьара. Оһуокайдаан да сатарытара, сээдьэлээн да тэбэн барара. Биирдэ Чуор күһүөрү табаарыһынаан Бааскалыын кус оҕолоон уонча кустаах кэлбиттэрэ. Күөс буһаран кус этин тото сиэбиттэрэ. Мааппа тута оҕолору хомуйан Тимофей Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуһун» пьесатын туруорбута. Чуор Лоокуут, Күннэй Ньургуһун буолбуттара. Онно Мааппа Күһэҥэй оҕонньор буолан дьону күллэртээбитэ. Бүтэһигэр Лоокууттаах Ньургуһуну саха омук төрдө, урааҥхай норуот кэскилэ буолуҥ диэн алҕаабыта. Ол эрээри Күннэй саха омук төрдө буолар санаата суох этэ. Аспирантураҕа киириэм, салгыы үөрэниэм этэ диэбитэ. Үөр чыычаах ыллаан-туойан баран эмискэ үрэл гына көтөн хааларын курдук, устудьуон кыргыттар биир сарсыарда куораттаан хаалбыттара. Чуор санаата наһаа түспүтэ. Арыгыны да амсайа сылдьыбыта. Онтон күһүн аҕатын тэрилин хапкааннарын, туһахтарын бэрийэн, Лаҥхаада үрэх баһыгар кадровай булчутунан тахсыбыта.
— Мааппалаах хайдах олороллор? — Күннэй уһун синньигэс тарбахтарынан баттаҕын көннөрүннэ, истэрдии оҥостон, сыҥаах баттанна. Мааппа, дипломун көмүскээн баран, Бааскатыгар төннөн кэлбит этэрээттэн соҕотох кыыс этэ. Билигин бүтүннүү сүөһү-ас, оҕо-уруу буолан ньир-бааччы олорор.
Оҕолоро биһигини ситэллэрэ чугаһаата. — Чуор «оттон эн?» диэн саҥата суох ыйытардыы утары көрдө.
-Институкка үлэлиибин… Кандидатскайы көмүскээбитим… Онон бүттэ. — Кыыс кыламаннара ибир гына хамсаан ыллылар. — Эн сүрдээх дьоҕурдаах уол этиҥ. Тоҕо үөрэммэтэххиний? Миигиттэн сылтаан дуо? — аны кыыс ыйытааччы буолла.
-Баҕар, ол да баара буолуо, ол гынан баран онтон өссө улахан биричиинэлээхпин, — Чуор, кэпсиибин дуу, кэпсээбэппин дуу диэбиттии, чочумча саҥата суох олордо. Онтон эмискэ: — Мин Сэргэх булчут сиэнэбин, — диэн киэн туттардыы доргуччу эттэ.
Сэргэх булчут — Чуор эһэтэ. Бэйэтин кэмигэр нэһилиэк биир ытыктанар бас-көс киһитэ эбит. Булт бэйэтэ батыһар байанайдаах булчута эбитэ үһү. Сэрии буолбутугар бэбиэскэ тутан баран сүтэн хаалбыт. Күрээтэ, дезертир буолла диэн айдаан бөҕө буолар. Оройуонтан НКВД-лар тахсаннар үрэх баһынан, тайҕанан чүүччэйэн баран булбатахтар. Сэрии иккис сайыныгар улахан сут турбут. От үүммэтэх. Алаастарга аһыҥа былыт курдук көппүт. Дьон аччыктаан, хоргуйан, ыал ыалынан эстэн барбыттар. Иирэлээхтэр адьас ыксаан олорон Ампаардаах Халдьаайы диэн холкуос аһын-үөлүн харайар булуустаах сир аттыттан окко сууламмыт кыыл этин лоскуйдарын булан ылбыттар. Бары уостарынан үллэстэн сиэбиттэр. Онтон өтөр буола-буола тайах, эһэ, булт этин булан киһи-хара буолбуттар. Сэрии бүппүтүгэр Сэргэх бэйэтинэн киирэн биэрбит. Тутан илдьэ барбыттарыгар нэһилиэк дьоно оҕолуун, оҕонньордуун бары харахтарын уутунан сууна хаалбыттара үһү. «Мандаараптар Лаҥхаада суолун умуннахтарына, Мандаарап буолан бүтүөхтэрэ», — диэн ити кини эппит тыллара.
-Үөрэҕэ суох саха киһитэ хантан итинник баламат санааны ылыммыта буолуой? — Күннэй сэҥээрбит харахтарынан утары көрдө.
-Мин итини эмиэ үгүстүк толкуйдуур буоллум, — диэтэ Чуор уонна хараҕар Лаҥхаада көстөн кэллэ.
Лаҥхаада — отучча, түөрт уонча көскө диэри Аан Хайаҕа тиийэ анньыллар икки атахтаах дэҥҥэ үктэнэр түҥ тайҕа, маар, бадараан дойдута. Онно от-мас, эһэ-тайах, улар-куртуйах айылҕа эрэ суруйбут туспа сокуоннарынан олороллор. Сугун үрэҕи кыйа муора курдук көҕөччү буһан баран күн уотуттан ууллан тохтор сирэ. Чуор биирдэ эмэ таас хайаҕа ытыннаҕына, үөһэттэн киһи хараҕа ыларынан күөх далайы одуулаан олорорун сөбүлүүр. Оччоҕо Лаҥхаада киһи аймах айыллыаҕыттан үөскүүр үйэлээх кистэлэҥнэрин иҥэринэн баран ньимийэ сытар курдук көстөр.
-Үтүө түүн, ытык-мааны тойоттоор! Бокуой биэрбэккэ ардыгар ойуун дүҥүрүн курдук тиҥийэр, сороҕор сыппах эрбиилии аалар музыка дорҕооннорун баһыйар лиҥкинэс куолас иһиллибитигэр, көрө түспүттэрэ — үрдүк уҥуохтаах, кыырыктыйан эрэр өрүкүйбүт баттахтаах, сытыы уоттаах харахтаах киһи киирэн соно нэлэккэйдэнэн, саахымат ойуулаах саал былаата туора баран турар эбит.
-Олохтон илистибит дьоҥҥо бу дьиэҕэ миэстэ көстөр дуу, суох дуу?!
-Тохтоо, доҕор, ыыра баран түһэҥҥин. Аттыгар илин-кэлин түһэ сылдьар килбэлдьигэс ачыкылаах, хаалтыстаах кыра хатыҥыр киһи табаарыһын буойан сиэҕиттэн илгиэлээтэ. Онтон ол-бу диэки олоотоон баран: — Көр эрэ, хата, биһиги дьолбутугар туох эрэ баар эбит, — диэн баран Чуордаах олорор остуолларын ыйда. Чуор бу өрүкүйбүт баттахтаах киһини ханна эрэ көрбүт курдук санаата. Ханна көрбүтүн өйдүү сатаата. Онтон эмискэ өйдүү кэллэ. Оскуолаҕа саха литературатыгар айымньыларын аахпыт Уот Сурааһын суруйааччыта бэйэтинэн киирэн турар эбит. Чуор үөрэх кинигэтигэр киирбит суруйааччылары барыларын тоҕо эрэ Алампа, Эрилик Эристиин курдук быданнааҕыта өлбүт курдук саныыра, оттон тыыннаахтары боростуой дьонтон уратылаах курдук өйдүүрэ. Суруйааччылар соннорун устан, мас быыһынан хаамардыы, үҥкүүлүү сылдьар дьон быыстарынан чугаһаан кэллилэр.
-Эдэр дьон, эһигини кытта ыаллаһыахха сөп дуо?
-Олоруҥ.
— Худуоһунньук хартыыната быыстапкаланнаҕына, режиссер оонньуута турдаҕына, оттон суруйааччы кинигэтэ таҕыстаҕына дьоллонор, диэн баран Уот Сурааһын ытыс саҕа кыракый кинигэни остуол үрдүгэр «лис» гына бырахта.
-Үөрүүбүтүн тэҥҥэ үллэстиэх! — диэт, Күннэй илиитин ылан уоһугар таҕайда, онтон Чуорга эргилиннэ.
-Билсэн кэбиһиэх. Туох үлэһиккиний?
-Булчуппун.
-Балыыҥкалаама, доҕор, булчут манна, түүҥҥү рестораҥҥа хайыы кэллэҕэй? Булчут барахсан ыарахан үлэ кэнниттэн үүтээнигэр сынньана сыттаҕа.
-Булчуппун ээ. «Бураммар» саппаас чаас атыылаһаары кыра киис, эһэ сыата атыылаатым… — Чуор мух-мах барда.
-Кырдьык булчут дуо, Бөтүрүөбүс? — Уот Сурааһын итэҕэйбэккэ аны табаарыһыгар эргилиннэ.
-Булчуппун диир дии. Ол аата булчут буоллаҕа дии, — бытыылкалаах арыгыны үрүүмкэлэргэ үллэрэриттэн соло булбакка турар Бөтүрүөбүс аанньа ахтыбатахтыы хардарда.
-Аҕал баппаҕайгын, — Уот Сурааһын Чуор илиитин хаба тардан ылла, онтон бэйэтигэр ыксары тарта. — Барахсан. Саамай сөбүлүүр дьонум — булчуттар, балыксыттар, сылгыһыттар, сүөсүһүттэр. Эһиги баар буолаҥҥыт, биһиги чообургуу сырыттахпыт.
-Биллиилээх бэйиэт, улахан бириэмийэ лауреата, тугу-тугу кэпсээн бардыҥ? Хата, көтөҕүөх, — Бөтүрүөбүс үрүүмкэтин күөрэттэ.
-Лауреат… Поэт… Пыы-па! Киэбирэн да биэрэр этим… Сордоох… Бэйэбин туох эрэ курдук сананарым. Онтукайым баара туох да наадата суох киһи эбиппин. Тоойуом, эн миигин билэҕин дуо?
-Билэбин, — диэн хардарда Чуор. — Айымньыларгын оскуолаҕа үөрэппиппит. «Тырымнас сулуска айан» диэн этэ дии. — Онтон доргуччу ааҕан барда: — «Ол айан эндирдээх суолугар, эн билбэт мастарыҥ үүнэллэр».
-Халлаанын көҕөрөр уоругар, — Күннэй хаба тардан ылла, — күн, ый, сыл көтөрдөр көтөллөр…
-Үчүгэй да оҕолор. Оттон мин оҕолорум хоһооннорбун аахпаттар.
-Тоҕо?
-Эн биһикки тылбытын билбэттэр, тоойуом. Английскайдыы, французскайдыы чубугураһаллар. Оттон төрөөбүт тылларын билбэттэр. Оҕолоро кинигэлэрин аахпат суруйааччы диэн суруйааччы үһү дуо? — Уот Сурааһын хараҕын быһа симтэ, икки ытыһынан төбөтүн хам тутта.
-Дьиэтигэр илдьиэххэ наада. Сылайбыт быһыылаах, — Чуор Бөтүрүөбүскэ туһаайан эттэ.
Чуордаах Күннэй «Байанай» ресторантан тахсалларыгар хайыы-үйэ сарсыарда буолбут этэ. Уулусса устун бастакы автобустар сүрэҕэлдьээбиттии күлтэриҥнэһэллэр. Массыыналар моҕотой курдук субуруҥнаһаллар. Тохтобулларга сылаас оронноруттан саҥа арахсыбыт куорат дьоно олунньу ый дьыбардаах салгыныгар үөрэнэн биэрбэккэ токуруҥнаһаллар, хоочугураһаллар.
-Дьиэҕэр атаарабын дуо? — Чуор Күннэйтэн ыйытта.
-Суох ини… Чугас олоробун, — Күннэй уолтан тэйдэр тэйэн дьиэлэр быыстарыгар, куорат сүпсүлгэнигэр сүтэн хаалла.
Чуор уулусса устун хаама турда. Иннигэр андаатар саҕынньахтаах мааны дьахтар хааман иһэр. Андаатар тириилэрэ сүрдээх тупсаҕайдык саахыматтыы тигиллибиттэр. Чуор саҕынньахха барыта хас тирии киирбитин уонна ону бултаһарга кини төһө күнэ-дьыла, сырата барыахтааҕын ааҕа-суоттуу истэ.
Борис Павлов