«Баҕа санаам – дьиҥнээх ааҕааччыланыахпын баҕарабын»

Николай Васильев–Харыйалаах Уола Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгэр биэс кыыстаах Васильевтар дьиэ кэргэҥҥэ күүтүүлээх-кэтэһиилээх уол оҕонон күн сирин көрбүтэ. Билигин Дүллүкү нэһилиэгэр олорор. Н.Г. Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педагогика колледжын кэтэхтэн бүтэрбитэ. Тыа сирин олохтооҕун сиэринэн сүөһү, сылгы ииттэр. Кэргэннээх, үс оҕо тапталлаах аҕата. Николай илиитин араарбакка суруйар хомоҕой хоһоонньут. Эдэр суруйааччылар өрөспүүбүлүкэтээҕи XXI уонна ХXII сүбэ мунньахтарын, «Айар маастарыстыба» өрөспүүбүлүкэтээҕи семинар (2019), Россия Суруйааччыларын сойууһун «Москва–Владивосток» Эдэр литератордар улахан онлайн-сүбэ мунньахтарын кыттыылааҕа. 2020 сыллаахха Н.Д. Неустроев аатынан эдэрдэргэ аналлаах литература бириэмийэтин лауреата.

– Николай, хаһааҥҥыттан хоһоон сур­уйуутунан дьарыктаммыккыный? Онно туох төрүөт буолбутай?

– Оскуолаҕа үөрэнэр сылларбар, ахсыс-тох­сус кылааска быһыылааҕа, аан маҥнай кыы­һы кытары доҕордоһуубуттан хоһоон суру­йан саҕалаабытым. Доҕордонон баран үөрэҕин даҕаны, хомойоҕун даҕаны – санаа оонньуур буоллаҕа. Ол саҕана биир дэриэбинэҕэ чугас-чугас олорон, кэпсэппэккэ, көрсүбэккэ эрэ суруйсар үгэс баара. Сурук суруйан бооччойон баран суулаан, аадырыстаан кылааһым оҕо­тунан киниэхэ ыытабын. Оттон сурук хар­датын кини бииргэ үөрэнэр оҕото аҕалан биэ­рэр. Аны ол саҕанааҕы биллэр ырыалары истэҕин уонна ол ырыа тылларын сурунаҕын. Онтон сиэттэрэн кыралаан хоһоон суруйан киирэн барбытым. Бастаан проза кинигэлэрин ааҕар этим, онтон ахсыска-тохсуска поэзияны ордук интэриэһиргээн ааҕар буолбутум. Улуу нуучча классиктара Пушкин, Есенин хоһоон­норун умсугуйан ааҕарым. Онтон сыы­йа саха литературатыгар киирбитим. Иван Арбита, Ти­мофей Сметанин хоһооннорун тарта­ран ааҕа­бын. Эргийэн кэлэ-кэлэ өрүү ааҕар поэттарым.

Хайдах турукка сылдьарбынан – онуоха дьүө­рэлии хоһоону сөбүлээн ааҕар эбиппин. Ким эмэ «бу наһаа үчүгэй хоһоон» диэтэҕинэ, ааҕан ба­ран хайдах эрэ сэҥээримиэхпин, өйдөөмүөхпүн сөп. Тоҕо диэтэргин ол хоһоон туруга миэхэ суох. Ханнык эрэ кэмҥэ ол хоһоону ааҕан баран «тыый, бэртээхэй хоһоон» диэн сэҥээриэхпин сөп.

2002 сыллаахха оскуоланы бүтэрэн баран, Мии­ринэй куоракка омук тылын салаатыгар тут­тарсан киирбитим. Онно бастакы кууруска үөрэ­нэ сылдьан үөрэхпин бырахпытым. Ол сыл, уон аҕыспын туолан, аҕа дойдубар ытык иэспин төлүү аармыйа кэккэтигэр сулууспа­лыы Тиксии­гэ барабын. Ол саҕана сулууспа икки сыллаах этэ, дедовщина ыарахан тыына биллэрэ. Дьиэтиттэн уһуннук тэлэһийбэтэх оҕо дойдубун, дьоммун ахтарым ханна барыай? Оҕо эрдэхпиттэн өрүү көмүскэтэр, суолбун арыйан биэрэр киһилээх сырыттаҕым. Мииринэйгэ тиийбиппэр бииргэ төрөөбүт эдьиийим көрөр-истэр этэ. Аармыйаҕа кими да билбэппин. Тиийэн баран уйадыйаҕын даҕаны, кимиэхэ үҥсэргиэххиний? Сурук уонна хоһоон суруйарым. Аны бэйэлэрэ ахтан сөп буола сылдьар дьоммор үҥсэргээн, быыһааҥ-абырааҥ диэбэт буоллаҕым. Букатын иэдэйэр буоллахтара.

Саҥа тиийэн бирисээгэбин да ааҕа иликпинэ, аҕам барахсан суох буолбута. Онно туман, буур­ҕа мэһэйдээн, дойдубар кыайан барбатаҕым. Хоһоону онтон ыла тохтообокко күн бүгүнүгэр диэри суруйабын. Суруйууларым хоһоон эрэ буолбакка, сороҕор санааларбын эмиэ сурукка тиһэбин. Оннук суруйа сылдьабын уонна кимиэхэ даҕаны көрдөрбөппүн, наар кистиибин. Чугас доҕотторум эрэ хоһоон суруйарбын билэллэрэ. Аахтардахпына, ким эрэ хайгыыр, ким эрэ сүөргүлүүр.

Эдэр суруйааччылар сүбэ мунньахтары­гар икки төгүл кытынныҥ. Бу туһунан тус санааҥ? Сүбэ мунньах эн айар үлэҕэр тугу биэрдэ?

– 2017 сыллаахха «Вконтакте» ситимҥэ Диана Сутакова диэн кыыс «Айар аартык аргыстара» диэн хоһоон суруйар ыччат бөлөҕүн тэрийбит этэ. Ол бөлөххө баар айар ыччаты кытары бил­сэн, хоһооннорбун онно угар буолбутум. 21-с сүбэ мун­ньах туһунан онтон аахпытым. Хоһоон­нор­бун чөкөтөн, мунньан баран, дьээбэҕэ биэс хо­һоо­ну ыытан кэбиспитим. Балаһыанньа бы­һыы­тынан биэс хоһоону ыыппытыҥ кэннэ кыт­тааччыла­ры сүүмэрдииллэр. Сүүмэрдээһини ааһан ба­ран, «хоһооннорбун ааҕаллар эбит» диэн үөрэ санаабытым. Ол курдук Эдэр суру­йаач­чылар 21-с өрөспүүбүлүкэтээҕи сүбэ мун­ньахтарыгар кытта Дьокуускайга кэллим. Хаһан даҕаны литература эйгэтигэр сылдьыбатах киһи буоллаҕым. Ки­нигэлэрин, айымньыларын ааҕан эрэ билэр, бу иннинэ харахтаан көрбөтөх суру­йааччыларбын кытары алтыһарбар сөҕө­рүм, толлорум кэм­нээх буолуо дуо?!

Поэзия секциятыгар ырытыы бөҕө буолла, кыттааччылар ойон тураллар, ким эрэ ханна эрэ үөрэнэр, ким эрэ тугу эрэ бүтэрбит – бары үөрэхтээхтэр. Мин тоҕо сүрэй дии саныыбын. Кими эрэ хайгыыллар, кими эрэ ки­ри­итикэлииллэр. Көр, бэл, үөрэхтээх дьо­ну мөҕөллөр. Ол аайы мин, үһүс сылбын тырах­тарыыстыы сылдьар киһи, алҕас кэлбип­пин дуу, хайдах дуу диэн сүр баттатабын. Хата семинар бастакы күнүгэр ырытыллыбатым. Киэһэ дьиэбэр сытан эрэ санаа бөҕөҕө түстүм, арааһы толкуйдаатым. «Уопсайынан, тугу гы­на кэлбиппиний?» диэн ыйытыы үүйэ-хаайа тутар. Ол быыһыгар «кинилэр кэм үөрэхтээх дьон буоллахтара, оттон мин анал үөрэҕэ суох­пун» диэн эмиэ да уоскутуна, эмиэ да намтатына саныыбын. «Бачча кэлэн баран кыттыбакка төннөр хайдах эрэ буолсу, чэ, мө­ҕөр буоллахтарына мөхтүннэр, туох буолуой, мөҕүллүөм буоллаҕа» диэн кытаанах санаалаах иккис күҥҥэ кэллим. Ырытан барбыттарыгар, били хорсун санаам дэлби үрэллэн, эмиэ тостон бардым. Саҥата суох истэ олордохпуна, Гав­рил Андросов «Үөһээ Бүлүүттэн Коля Васи­льев диэн баара. Бааргын дуо? Таҕыс» диэтэ. Тэҥнэһиэм дуо, таҕыстым уонна «Васильев Ко­ля диэммин, Үөһээ Бүлүүбүн, тырахтарыыс­пын» диэн, араа­һа, тута бэйэбин көмүскэн­ним быһыы­лаах. Со­һу­йуом иһин хоһооннор­бун сүр­дээҕин сэҥээрди­лэр, мөҕүллүбэтим, ис­пэр «тоҕо мөхпөтүлэр, арааһа, тырахтарыыс диэн аһыннылар бы­һыы­лаах» дии санаатым. Ол сүбэ мунньах тү­мү­гүнэн «Поэзия секциятын ары­йыыта» буол­бутум. Ити ырытыы кэнниттэн уруккум курдук түбэһиэх кинигэнэн муҥурдаммакка, хоһоон быраабылаларын ха­сы­һан билэ, ааҕа сатыыр буолбутум. Холо­бура, аллитерация, силлабика диэн тугун үөрэ­тэбин, ырытыы иннинэ истибэтэх тылларым буоллаҕа. Бэйэм эрэ ырытыыбын буол­бакка, бу сүбэ мунньахха атын кыттааччы­лары кирии­тикэлээбиттэрин, хайҕаабыттарын барытын бол­ҕойон, кинилэр айымньыларын тутан оло­рон «тоҕо итинник» диэбиттэрин өйдүү, үөрэ­тэ сатыыбын. Онтон сиэттэрэн маннык суру­йуохха сөп эбит диэн үөрэнэн барбытым. Ити кэмҥэ хоһоону хойуутук суруйа сылдьыбытым.

Сүбэ мунньах кэнниттэн нөҥүө сылыгар Саха сирин Суруйааччыларын сойууһа Суот­тутааҕы семинарга ыҥырбыта. Онно тиийэн үөрэнэн олус элбэҕи иҥэриммитим. Бастатан туран, кыт­тааччы ахсаана аҕыйах этэ, иккиһинэн, бэйэни кытары күүстээх үлэ буолбута. Ити ин­нинэ суруйдум даҕаны хоһоон диэн ыытан иһэ­рим. Суоттуга барыам иннинэ Зинаида Архи­повалыын үлэлэһэн, «Халлааҥҥа тыгар күн» диэн хоһоон хомуурунньугун таһаар­бы­тым. Гаврил Андросовка эрэдээксийэлэппитим. Ол ин­ни­нэ 2015 сыллаахха Мииринэйгэ оскуо­лам үбүлүөйүгэр анаан отучча хоһоонноох ки­ни­гэ бэчээттэппитим. Ким даҕаны көн­нөр­бөккө, хайдах суруйбуппунан оннук та­һаар­таран, учуу­талларбар бэлэхтээбитим. Ки­ни­гэ та­һаарар диэн судургу баҕайы курдук санаабытым. Кэн­ни­ки тахсыбыт кинигэм улахан үлэ кэнниттэн бэчээттэнэн тахсыбыта. Дьонтон ыйы­талаһан, сүбэлэтэн, Гаврилы көр­дөһөн эрэдээксийэлэтэн, элбэх үлэни көрсөн таһаарбыппыт. Манна бил­битим, кинигэ оҥоруу элбэх эппиэ­тинэһи эрэйэрин.

Суоттуга барарбар хоһоонум хомуурунньу­гун илдьэ барбытым. Биллэр суру­йааччылар эл­бэх сүбэни биэрбиттэрэ. Онно этиллибит бэ­лиэ­тээһиннэри кытары билигин даҕаны үлэ­лии­бин. Ол кэннэ бу былырыын ыытыллыбыт 22-с сүбэ мунньахха Саха поэзиятын секциятыгар бастыҥ кыттааччы буоллум. Саха поэзиятын семинарыгар ордук күүстээх кыттааччылар кэл­биттэрин бэлиэтээбитим: Ольга Янцен, Мария Андреева, Василий Тимофеев – бары ураты күүстээх хоһооннордоох ааптардар. Уопсайынан кинилэргэ – хоһоон суруйа, айа тута сылдьар дьоҥҥо сүгүрүйэбин.

– Николай, ханнык суруйааччылар кини­гэлэрин ааҕа­ҕын?

– Биири сөбүлээтим да хос-хос ааҕабын. Би­ли­гин Николай Якутскай «Араҥ уонна таптал» сэһэ­нин ааҕабын, Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» рома­нын уонна Иван Гоголев «Хара кыталыгын» ор­дук сөбүлүүбүн. Кындыл романын прото­тип­тара Хабырыыс-Хобороос уонна Хобороос-Хабы­рыыс Дүллүкүгэ көмүллэ сыталлар. Ол киһи уҥуоҕун тааһыгар Гаврил диэн суруктаах, от­тон Бэттиэмэ диэн алаас ромаҥҥа баар Бүөр алаас­ка ойуулааһынынан майгынныыр. Кэн­ники бэ­йэм көлүөнэм суруйааччыларын ааҕа­бын. Мин санаабар, хоһоон – диэн олох бэ­лиэтээһинэ буолар. Хоһоон нө­ҥүө кини ол­оҕу хайдах көрөрүн, кинини туох тулалыырын, олоҕу хайдах ылынарын үөрэтэ сатыыбын. Холобура, Мария Андреева олох атын буочардаах. Эрчил­лэ таарыйа Мария курдук суруйа сатыыбын – сатаммат. Тоҕо диэтэргин кини эрэ итинник суруйар. Саргылаана Сандаар «Күн күлүгэ» диэн кинигэтин хаста даҕаны аахпы­тым, билиҥҥи кэм Арбитатын курдук көрөбүн.

Рустам Каженкин, Василий Тимофеев, Ели­завета Мигалкина, Зинаида Архипова хоһоон­норун сөбүлээн ааҕабын. Гаврил Андросов хо­һооннорун хаста да аахтахпына өйдүүбүн, ханна эрэ ыраах илдьэр курдуктар. Билигин хайдах кэмҥэ олорорбун билэ сатыыбын. Урут хоһоон суруйар хамнастаах үлэ буолуо дии саныырым. Суруйааччы диэн, дьиҥинэн, ыара­хан, хамнаһа суох үлэ буоллаҕа. Ол иһин литератураттан, айар үлэттэн үп-харчы эрэ­йэр табыллыбат.

Дьиэбэр биирдэ эмэ кэргэммин кытары ки­ҥир-хаҥыр саҥарыстахпытына «хоһоон суруй­бата­ҕыҥ ырааппыт быһыылаах, бар, суруй» диэччи.

– Проза суруйарга холоноҕун дуо?

– Оҕо сылдьан күлүүлээх тэттик кэпсээннэ­ри суруйууга холонон көрбүтүм – сатамматаҕа. Би­лигин даҕаны биирдэ эмэ проза суруйан боруобаланан көрөөччүбүн. Сатаммат – хоһоону ылан кэпсээнинэн суруйбут курдук тахсан кэлэр. Хайдах да суруйа сатаатарбын, этиилэрим хо­һоонунан тахса тураллар. Кинигэни ааҕан ба­ран эбэтэр бэйэм олохпор буолбуту «маннык суруйуохпун сөп эбит» диибин, уһуннук тө­бө­бөр илдьэ сылдьабын, кэпсээним хайдах саҕала­на­рын, туох буолуохтааҕын барытын бы­лаанныы­бын. Толкуйдаабытым ситэн лиискэ тү­һэрээ­ри гын­нахпына, син биир хоһоон буола турар, онон кэлин аккаастанан холоммоппун даҕаны.

Хоһоон суруйар иэйии баар. Күн аайы суруй да суруй буолбаппын эрээри, син сотору-сотору суруйабын. Кимиэхэ эрэ тиийэн тугум эрэ кыал­лыбата диэн ытана-соҥоно эбэтэр төт­төрүтүн үөрүү­бүн ыһа-тоҕо кэпсии сылдьыбат буолла­ҕым. Ол кэриэтэ ол турукпар хоһоон суруйабын. Са­наа тууйуллуута, сүрэх үөрүүтэ син биир тугунан эрэ тахсыан наада – хоһоонунан тахсара ордук.

– Хоһоон айар иэйии ордук ханнык иэйиит­тэн уһуктарый?

– Аармыйаҕа сырыттахпына, хоһоон ахтыл­ҕантан, тууйуллууттан тахсара. Билигин ол саҕанааҕы суруктарбын, хоһооннорбун булан аахтахпына – барыта санаа түһүүлээх, били биир ырыаҕа этиллэринии «барыта хомойуу, барыта кэлэйии» курдук. Хоһоон тууйуллууттан, үөрүүттэн – иккиэннэриттэн тахсар айымньы буол­лаҕа. Билигин хоһооммор турукпун, санаа­бын, буола турары суруйан хааллара сатыы­бын. Хойутун-хойут биир эмэ оҕом, сиэним ааҕан баран, «аҕам мантан үөрбүт», «эһэм онтон хо­мойбут» диэхтэрэ. Уонна биир сүрүн соругум хоһооммунан оҕолорбун, дьоммун-сэр­гэбин – уопсайынан ааҕааччыбын туох эрэ сырдыкка, үтүөҕэ үөрэппит киһи диэн. Онон кэ­лин сырдык, ыраас хоһооннору суруйа са­тыыбын.

Урукку өттүгэр ыра санааны, туолбаты суру­йар эбиппин. Хайдах эрэ «кэллим, бардым, тап­таатым» диэн суруйа сылдьыбытым. Билигин тугу билбиппин суруйа сатыыбын, холобура, тыа олоҕо хайдаҕый? Куорат тыа киһитин хараҕы­нан хайдаҕын, санаа тоҕо түһэрин, бэйэм билигин тугу сөбүлүүрбүн, тугу сүөргүлүүрбүн кэпсии­бин. Манна мин тугу көрөбүнүй, тугу сөбү­лүүбү­нүй диэн ыйытыкка хардаран бэйэм са­наабын тиэрдэбин. Ким эмэ хаһан эрэ ааҕыа дии.

Чугас дьонуҥ, дьиэ кэргэниҥ эн айар үлэҕэр хайдах сыһыаннаһалларай, Николай?

– Бастаан утаа кэргэним поэзияттан тэйиччи этэ. Дьиҥинэн, кинигэни ааҕар эрээри, кэпсээн­нэри ордорор. Биирдэ эмэ уруккуну санаан кыыс туһунан суруйдахпына, мөҕүллээччибин. «Ба­һылайап, кимиэхэ анаан суруйдуҥ?» диэн буо­лар. Ол бэйэтэ кэнники үс сылга өйдүүр уонна өйүүр буолла. Литератураҕа сыһыаннаах тэрээһиннэргэ барарбын сэҥээрбэт этэ, билигин санаата уларыйан, төттөрүтүн ыыта, кытыннара сатыыр. Үөһээ Бүлүүгэ суруйарбын билэр буо­лан, өрүү араас көрсүһүүлэргэ, бэлиэ күннэргэ ыҥырааччылар. 

Кылааһым салайааччыта нуучча тылын уон­на литературатын учуутала Розалия Семеновна Игнатьева, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. Кини бэһистэн уон биириһи бүтэ­риэхпэр диэри үөрэппитэ. Кылааска саамай мэник үөрэнээччитэ эбитим буолуо, үөрэхпэр даҕаны сыанам токур үс уонна арыт икки буолааччы. Арай литератураҕа тоҕо эрэ үчү­гэйдик үөрэнэрим, ордук хоһоону нойосуус ааҕыыга үөрэрим, тоҕо диэтэр, нойосууска биэ­һи эбэтэр иккини ылааччыбын, онтон атын сыа­наны ылааччым суох. Биэрбит хоһоонун үчү­гэй дии санаатахпына, ис сүрэхпиттэн ааҕарым, сөбүлээбэтэхпинэ, отой үөрэтээччим суох.

Аар­мыйаҕа сылдьан учууталбар кимнээҕэр даҕа­ны саамай элбэхтэ сурук суруйбутум туһунан өрүү ахтааччы. Учууталым миэхэ наһаа чугас буоларын сулууспалыы сылдьан билбитим. Ийэбэр сатаан суруйбатахпын, эппэтэхпин киниэхэ суруйарым. Аармыйа диэн ыарахан эбит, ону мин билбэтэхпин эрээри, бу тулуйа сылдьабын диэн тугу саныырбын, туох буолбу­тун хайдах баарынан суруйарым. Оскуолабын, учууталларбын ахтарым туһунан хоһооннору суруйан ыытарым. Арай биирдэ дьоммуттан сурук кэлбит, онно Үөһээ Бүлүү хаһыата сыл­дьар. Болҕойон көрбүтүм «Саллаат суруга» диэн, анныгар эссе диэннээх, аахпытым – бэйэм суругум эбит. Учууталым Үөһээ Бүлүү хаһыатын эрэдээксийэтигэр илдьибитин таһаарбыттар этэ. Онно биир өттүнэн олус үөрбүтүм, мин суругум хаһыакка тахсыбыт диэн, иккис өттү­нэн наһаа кыбыстыбытым – хайдах мин ки­ниэхэ су-руйбуппун барыларын көрүүтүгэр таһаарбытый диэн. Ол эрээри син биир үөрүүм баһыйбыта. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ – хаһыат, кинигэ диэн улахан суолталаахтара, суолталаахтар даҕаны. Аҕам кини­гэни олус сөбүлээн ааҕара. Ол саҕа­нааҕы Кэнтик библиотекара Александра наар «Баһы­лайга өйдөбүнньүк туруорар сөп буолла, биб­лио­те­кабытыгар аахпатах кинигэтэ суох» дии­рэ. Аҕам грейдерист этэ, суол оҥоруутугар сылдьара уонна өрүү кинигэлээх буолара. Кини аахпыт кинигэтин олох бэйэтэ онно сылдьыбы­тын кур­дук умсугутуулаахтык кэпсээччи.

Бастаан хаһыат кэллэҕинэ, алта оҕо бары «Эдэр саас» уонна «Кэскил» хаһыаттары былдьаһар­быт. Ол кэннэ дьиэбит иһиллээбит курдук уу чуумпу буола түһэрэ. Мииринэйгэ үөрэнэ сыл­дьан эдьиийбин кы­тары тыл таайса оон­ньуур этибит. Сино­ним­нары, омонимнары оскуола­ны бүтэриэхпэр диэри таайсарбыт. Хоһоонньут буолан тылы наардыырбар ол эмиэ олук буол­бута буолуо.

Биирдэ дьиэм иһиттэн тэтэрээт булан ылан арыйталаан көрбүтүм, иһигэр хоһооннор баал­лар эбит. Биир эдьиийим буочара. «Ээ, бу кыыс хоһоон суруйар эбит» дии санаатым, он­но биир таптал диэн акростих баара. Ол хо­һоон «паартабар олорон эйигин саныыбын» диэн строкатын өйдөөн хаалбыппын. Арай биир­дэ «Эдэр саас» хаһыакка «Сүрэх кистэлэҥэ» рубрикаҕа эдьиийим суруйбутун ааҕаат, тута биллим. «Бу эн суруйбутуҥ дуо?» диэн ыйып­пыппар кубарыччы мэлдьэһэн кэбис­питэ эрээ­ри, кэнники кини суруйбутун билим­митэ. Мин эдьиийим хаһыакка тахсыбытыттан наһаа үөр­бүтүм уонна киэн туттубутум.

Оҕом былырыын убайын төлөпүөнүн көр­дөрбүтэ, арай хоһоон суруйбут этэ. Онно-манна күрэхтэһии буоларыгар кытыннара са­тааччыбын эрээри, суруй диэччим суох. Биир суруйааччы буочары­гар наһаа маарыннаттым. Бастаан атын киһи­ни үтүктүбүт, ол уорбут тэҥэ диэн ис­пэр кыыһыра санаатым. Онтон толкуйдаан баран, «ааҕар буолан үтүгүн­нэҕэ» диэн түмүккэ кэл­битим. Суруй да суруй диэн күһэйбэп­пин, кэлин барыта көстөн иһиэ буоллаҕа. Ол эрээри кинигэ ааҕалларын ирдиибин. Аныгы үйэҕэ ватсап суру­га тылы дэлби кылгатан кэбиһэр, биитэр сыыһа суруйтарар. Кинигэни ааҕыҥ, бэ­йэҕитигэр үчүгэй буолуо, кинигэ курдук эһигини таба суруйарга ким даҕаны, туох даҕаны үөрэтиэ суоҕа диибин.

– Аҕыйах хонуктааҕыта саха литературатын төрүттэспит суруйааччы Николай Неустроев ааты­нан литература бириэмийэтин лауреатын аатын сүктүҥ. Ол туһунан кэпсээ эрэ.

– Наһаа үрдүк аакка тигистим. Бу бириэ­ми­йэни суруйааччы 125 сааһыгар анаан «Саха сирин суруйааччыта» ассоциация туттарда. Мин эрэ ылыам дии санаабатаҕым.

Дойдубар кулууп дириэктэрин солбуйа сыл­дьар доҕорум 31 чыыһылаҕа сарсыарда эри­йэн «Саҥа дьылга оҕолору эҕэрдэлииргэ Тымныы оҕонньор буол эрэ, баһаалыста, абы­раа» диэн көрдөстө. Мин сөбүлэстим. Аны бэйэм кыра уолбун эмиэ эҕэрдэлиэхпин наада эбит, онон кулуупка таҥнан-симэнэн баран ыалы кэрийэн оҕолору эҕэрдэлии сырыттым. Арай Дьокуускайтан Гаврил Андросов эрийдэ уон­на «Коля, эҕэрдэлиибин!» диэтэ. Онуоха мин Саҥа дьылынан эҕэрдэлиир диэн утары эҕэрдэлиибин. Онтон киһим «Неустроев ааты­нан бириэмийэ лауреата буоллуҥ» диэбитигэр соһуйан охто сыстым. Оҕо Саҥа дьылга туох эрэ дьиктини, кэрэни кэтэһэрэ туоларын курдук соһуйдум даҕаны, үөрдүм даҕаны. Улаатан да баран, киһи Саҥа дьылтан туох эрэ соһуччу бэлэҕи тутуон сөп эбит. Дьиэбэр киирээппин кытары аны ассоциация бэрэссэдээтэлэ Олег Сидоров эрийдэ. Онон Саҥа дьылым бэйэтэ остуоруйа курдук саҕаламмыта. Бу үөрүүм кы­наттаабыта да, биир өттүнэн «Хайдах буоллуҥ, бэйэҕин наһаа билинээри гынныҥ дуо?» диэн тэһииннээбитэ да диэххэ сөп. Тоҕо диэтэр, бу миигиттэн элбэҕи эрэйэр бириэмийэ, ону түһэн биэриэ суохтаахпын, өссө туох эрэ суолталааҕы айарга-суруйарга диэн эппиэтинэстиир.

– Дьэ аны үгүс киһини кэрэхсэтэр ыйытыы – Харыйалаах Уола диэн ааты хайдах ылым­мыккын кэпсээ эрэ.

– Хоһоон суруйан ватсапка ыытабын. Ону би­лэр дьон «ааккын тоҕо суруйбаккын, хоһоону уораллар ээ» эҥин дииллэр. «Уордуннар» дии­бин. Хоһоонум анныгар «ВНВ» диэн араспаан­ньам, аатым, аҕам аатын бастакы буукубала­рын суруйабын. Хоһоон суруйааччылар бөлөхтө­рү­гэр ыытабын. Онтон биир бириэмэҕэ суруйаач­чы­лар ааттарынан үлүһүйэ сылдьыбытым. Ким тоҕо маннык псевдонимы ылбытый? Тоҕо Да­лан диэн буолбутуй? Тоҕо Дмитрий Таас диэний? Күннүк Уурастыырап диэн туох суолталааҕый?  Аҕа­бы­нан эһэм Кыһыл диэн хос ааттааҕа. Кыһыл эрдэҕит­тэн Тулаайах буолан Киргиэлэй Кыһыл Оҕо диэн ааттыыллар эбит. Ол курдук «аҕам Киргиэлэй уола Кыһыл Баһылай диэн, оччоҕуна мин Кыһыл Баһылай уола Кыһыл Ньукулай диэн эбиппин, оччотугар Кыһылбай диэн буолбап­пын дуо?» дии санаабытым. Онтукам баара били­гин олорор нэһилиэкпэр оруобуна Кыһыл Баһылай диэн киһи баар. Онон сатамньыта суох буолан тахсыбыта.

Кэнтиккэ Харыйалаах күөл үрдүгэр олорбуппут. Уонна бу эбэ үрдүгэр мин саамай элбэх хоһоо­нум суруллубута. Аармыйа саҕаттан Кэн­тиги санаатым да, Харыйалаах күөлэ эрэ ха­рахпар көстөр.

«Ааккын уларытыаххын наада, от-мас ааты­нан ааттанан» диэччилэр да көстөөч­чүлэр. «Харыйалаах Уола диэн Өлөөҥҥүн дуо?» диэч­чилэр эмиэ бааллара.

– Хоһоон диэн, эн санааҕар, хайдах буо­луохтааҕый?

– Варвара Потапова, Арбита хоһооннору­нан үлүһүйэ сылдьар кэммэр кинилэр поэзияла­ра күүскэ дьайбыта. Турукпун ойуулуур хоһоону аахтахпына, чахчы ытыах санаам кэлэр. Хайдах эрэ поэт миигин суруйбут курдук буолар. Сорох хоһооннор эмиэ да судургу эрээри киһини өрү­һүйэр курдуктар. Биир хоһооҥҥо элбэх этиллэр. Киһи дууһатын арыйыахтаах, барыта дьиҥнээх буолуохтаах. Мин хоһоонум хайаан да үчүгэй, атын буолуо суохтаах, миэнэ эрэ бастыҥ диэччилэри өйдөөбөппүн. Кырдьыгыҥ барыта искиттэн тахсыахтаах, оҥоһуу буолуо суохтаах. Сорох хоһоон араас сиэдэрэй, дьикти, баай тыллаах гынан баран, форма эрэ эккирэтиитэ буолар. Ол ис тыына суох, хоһоону эрэ үчүгэй гына сатааһын. Миэхэ да оннук айымньы суруллан ааспыта буолуо. Хоһоон ааҕааччылаах буолуохтаах, ааҕааччыта суох хоһоон – хо­һоон буолбатах. Баҕа санаам – дьиҥнээх ааҕаач­чыланыахпын баҕарабын. Поэма суруйбут киһи дии саныыбын. Билигин кыайа иликпин. Ба­ҕарарбын уруһуйдаан су­руйа сатыыбын, санаабынан уустаан-ураннаан көр­дөрүөхпүн баҕарабын. Тыл өттүгэр болҕойо сатыыбын даҕаны, ону кыайа иликпин. Киһи чахчы бэйэтин хаһан да сиппэт эбит. «Мин хоһоону үчүгэйдик суруйабын, ситтим-хоттум» диир дьон баар буолаллар. Суруйааччы ааҕааччыны ситиэн сөп, оттон бэйэтин хаһан даҕаны сиппэт.

Хоһоону тута суруйан кэбиһэрим уонна көн­нөрө сатаабатым, итэҕэһим буолуо. Тоҕо диэтэр, хоһоон хаста даҕаны көннөрүллүөхтээх дииллэр. Аны уларыта сатыыбын, оччоҕуна ол хоһоон миэнэ буолбатах курдук буолан хаалар. Ол турукпар төннөбүн. Ол кэм, ол турук көс­төр. Ону кыайа иликпинэ, баллырын оҥоробун, былаан курдук. Киирбэтэҕинэ, төбө­бөр ол туругум буһа сылдьар. Үчүгэйэ диэн билигин төлөпүөҥҥэ су­руйан кэбиһэҕин, тэтэрээт илдьэ сылдьардааҕар табыгастаах. Аны иэйии тиийэн кэллэ даҕаны ыксатар курдук буолааччы. «Чэ кытаат, суруй-суруй, ыксаа-ыксаа» диир. Сиргэ-уокка сылдьан, үксүгэр кус кэмигэр, соҕо­тох сылдьан суруйабын. Чуумпуга айылҕалыын алтыһыыга араас санаа барыта киирэр. Ону суруйабын. Онон хоһоон суруйарбар бириэмэм суох диир дьону өйдөөбөппүн, киһи баҕардаҕына, хоһоон син биир тахсар дии саныыбын.

Хоһооҥҥун ырыталларын, кириити­кэ­лиил­лэрин хайдах ылынаҕын?

– Мин аан бастаан ол 21-с сүбэ мунньахха ырытыллыбытым. Уопсайынан куруук төбөт­төн имэриллибэккэ, сөбүгэр «тырыта тыытыл­лыахха» наада эбит. Оҕо мөҕүллүөхтээх, мөҕүл­лэр оҕо көннөрүнэр. Оҕолору, кэргэммин кытта мөккүстэхпинэ, «кыыһырарбар үөрүөхтээх эти­гит, туох эрэ иһин мөҕүллэр буоллаххыт. Үчүгэйи баҕарар киһилэрин мөҕөллөр, туох да тахсы­бат киһитин мөхпөттөр» диэччибин.

– Россия айар-суруйар дьоҕурдаах ычча­тын кытары эдэр литератордар форумнарыгар кыттыбытыҥ. Бу туһунан кэпсээ эрэ.

– «Москва–Владивосток» эдэр суруйааччы­лар улахан онлайн-сүбэ мунньахтарыгар кытты­бы­тым. Форум Интернет ситиминэн барбыта. Мин хоһооннорум туруору тылбааһынан кыт­ты­бытым. Киин сир, киэҥ дойду ыччаттара сы­тыылар-хотуулар. Петербуртан сылдьар мии­гин кытары эт саастыы уол хоһооннорум тыл­баастарын ырыппыта. «Көҥүллүүр буоллах­хына, туруору тылбааһынан көрөн бэйэм хай­дах өйдүүрбүнэн нууччалыы тылбаастыам» диэбитэ. «Уорар дии санаама, ис хоһоонун хай­дах өйдөөбүппүн тылбаастыаҕым» диир. Сыыйа итин­ник үлэлэһиэххэ наада эбит диэн санааҕа кэлбитим. Кинилэр тылбаастарын көмөтүнэн киин сир дьоно мин төрөөбүт дойдум, бултуур си­рим-уотум, хотонум таһын көрүөхтэрэ тур­даҕа…

– Николай, инники былааннаргыттан үллэс­тэ түстэргин.

– Биир улахан баҕа санаам – саха лите-ратуратын салаатыгар үөрэниэхпин баҕарабын. Төрөөбүт литературабытын оҕолорго үөрэтиэх-пин баҕарабын. Оҕолору кытары алтыһыыттан бэйэбэр саҥаны арыйыам этэ, билиҥҥи кэм ыччатын туһунан элбэҕи билиэм этэ. Дьиҥэр, бэйэм физкультура учуутала идэлээхпин. Аны литератураны дириҥник үөрэтиэхпин ба­ҕардым.

– Сэһэниҥ иһин махтал. Үрдүктэн үрдүгү дабайан, айар үлэҥ аартыга арыллан иһиэхтин!

Чолбон. – 2021. – 2 №

Тарҕат:

Подписаться

Салгыы аах

Сүбэлиибит