Үс-түөрт дьиэ биир тиэргэҥҥэ бэйэлэриттэн чугас-чугас, таммалатан кээспиттии, былаана суохтук тутуллубуттар. Кинилэртэн, арай, сарайдаах саҥа дьоҕус дьиэ эрэ сэнэхтик көстөр, уоннааҕылара бары эмэхсийбиттэр, самнаспыттар. Эргэ дьиэлэр икки ардыларыгар чааскылаах уу дьалкылдьыйбат. Эмээхситтэр хойуу чэйи иһэн иэйдэхтэринэ киэһэ хойукка диэри сэлэһэллэр. Оҕонньоттор эмиэ эйэлээхтэр, наадаларын көрсүһэн бэйэ-бэйэлэрин өйөһөллөр. Кыра оҕолор күҥҥэ уонна охсуспуттара уонна иллэспиттэрэ биллибэккэ хаалар.
Саҥа дьиэҕэ кимнээх олороллоро оччо биллибэт.Сэтинньи ый саҥатыгар манна «хамыһаардар» кыстыы кэлбиттэр диэн буолбута. Ол-бу миэлэс уочаратыгар «мин кэннибэр хамыһаар ойоҕо турар» диэн иһиллэр. Саҥа дьиэттэн икки киһи куоракка киирэн, эбэтэр куораттан тахсан иһэр буоллахтарына, «хамыһаардар аастылар» диэн хаалаллар.
Сип-сап кэпсэтиилэргэ үктэнэн кыһын ааста. Саас, сайын манна ыаллар өссө элбээтилэр. «Арыы» эмээхситтэрэ, оҕонньотторо диэннэр сайылыктарыгар көһөн таҕыстылар. «Хамыһаардар» эмиэ сайылаатылар. «Хамыһаар» ойоҕо, эдэр көссүө майгыннаах, эмээхситтэри кытта эйэҕэстик кэпсэтэр дьахтар, таһынааҕы ыалларын кытта арыый билсэр буолла. Кыра-кыратык үүтүнэн, сүөгэйинэн, суоратынан атастаһыы сайынна. Кырыылаах курустаал ыстакаанынан сүөгэй биэс солкуобай. «Хамыһаар» ойоҕо маны кэрэйбэт, үрүҥү харса суох ылар, ыалларга сылдьар. Оттон дьахталлар, эмээхситтэр киниэхэ өҥөйөн да көрбөттөр, бэйэтэ киирэн ылар, харчытын киллэрэн биэрэр, онтон ордук туох нааданый? Сарайдаах саҥа дьиэ диэки хайыһан да көрбөттөр.
Сааскы маҥнайгы улахан ардах дьэ курулаппыта эбээт. Саҥа дьиэ сарайын халдьата, син биир водопровод кырааныныы, ыраас уунан таҥнары суккуйбута, мантан «хамыһаар» ойоҕо боччумнаахтык туһаммыта. Иһиттэри тоһуйан, уһааты, кырасыын иһитин, икки тааһын, үс биэдэрэтин толортоон ылбыта.
Сарсыныгар сурах тарҕаммыта:
– «Хамыһаар» ойоҕо сатаабыт, биһиги курдук биир уһааччык ууга уон солкуобайы кутан биэриэ дуо?!
– Хайдах?
– Көрбөтүҥ дуо, сууйбут таҥаһын ыйаан хотолуппутун. Хосторун эмиэ сууйталаабыт.
– Ол барыта ардах уутунан. Билигин даҕаны төһө эмэ уу оппут.
– Дьэ абыраммыт эбит. Хас да уһаат уу харчыта тилиннэҕэ дии.
– Ээ, оннук!
Эмээхситтэр онон-манан сылтана-сылтаналар саҥа дьиэ таһыгар сэмээр кэлэр буолбуттара. Хантаччы туттан, сарай халдьатын көрөллөрө. «Хамыһаар» ойоҕун босхо уулаабыт халдьа ардаҕы күүтэн кураанах ньэлдьэйэн турара.
Ардахтар буолуталаабыттара. Биирдэ «хамыһаар» ойоҕо тоһуйбут иһиттэрин көрө тахсан баран, саҥарбат буолуор диэри сөхпүтэ, төбөтүн быһа илгистибитэ. Иһиттэрин киэр уурталаабыттар. Олор оннуларыгар сахсайбыт уһааччыктар, дьэбиннээх биэдэрэлэр, лаахтара тоороммут таастар үтүргэхтэһэ турардыы үмүөрүспүттэр. Дьахтар кыра ууну ылан дьиэтигэр киирбитэ. Түүн хараҥаран эрэрэ. Иһиттэргэ биир эмээхсин бөкөрүйэн кэлбитэ. Ботугуруу-ботугуруу атын иһиттэри ылаттаан кээспитэ, бэйэтин киэннэрин туруортаабыта. Эмээхсин бараатын кытта иккис эмээхсин кэлбитэ. Мөҥүттүбүтэ. Онтон атын иһиттэр ууларын бэйэтин икки ыаҕаһыгар куттаат, дьиэтигэр нырылыйбыта. Ардах күүһэ мөлтөөн, кыратык ибиирэр эрэ буолта. Үһүс эмээхсин кураанахха кэлбитэ.
– Хара сордоохтор, мин уһааччыкпын ылан кээспиттэр дии. Үтүө хотуттар ардах уутунан дууһаҕытын ырааһырдаргыт буолуо! Сордоох халлаана, сибилиҥҥэ диэри кута турбут бэйэтэ мин туспар ырдьайа быһыннаҕын! – диэн мөҥүттэн холооро-холооро, кураанах уһааччыгын дьиэтин диэки төкүнүппүтэ.
Ол түүн сарсыарданан ардах иккистээн баһаамнаабыта. Саҥа дьиэ таһыгар халдьа уута иһиккэ түһэн тарылыыр-холдьугуруур этэ. Тимир ыаҕастар тэбиэлэһэн эрэрдии тыаһаан ылаллара. Сотору буола-буола эмээхситтэр мөҥүттэн, ардах уутун былдьаһар саҥалара көбдьүөрэн кэлэ-кэлэ сүтэрэ.
Ардах кэнниттэн эмээхситтэр биир-икки хонукка өстүһэллэрэ, бэйэлэригэр хардарыта хобу тасыһаллара. Ол ардыгар «хамыһаар ойоҕо көҥөөбөт, ааһан баран акаары дуу?» диэн уопсайынан махтанар санаа эмээхситтэри манньытара.
Дьүөгэ Ааныстыырап
Чолбон. – 2016. – №7